Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги жиззах вилояти халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш

3.Умумталим мактабларида физиканинг гуманитар билимлар билан интегрцияси

Ҳозирги замон педагогикасида интеграция тушинчаси талимда ахлоқий фаолиятни аниқловчи асосий катогорияга айланиб қолди. Интегратция дефенцацияга қарама қарши тушинча. Дефенцатция бу бутунлик системанинг синиши ва емирилиши деб айтилади.шунга мос равишда интегратциянинг мохиятини дефанцатция жараёнида бўлиниб кетган элементларни ..боғлаш.. ..қўшиш.. ..тиклаш..яқинлашиш деб тушинилади.

Ҳозирги замон педагогикасида интеграциянинг тасирлари жуда кўп биз ишларнинг баъзиларини кўрсатиб ўтамиз. Интеграция бир бириги боғлиқ бўлган ўқув предмедларининг ташқи аналогиясига асосланган системадир. Интеграциянинг асосига дунёда ҳамма нарса бир бири билан боғланган ва соф холда хеч нарса бўлмайди.( О.П.Тилязова). Бир неча терминларни келтирамиз.
\ Иртеграция системанинг катта бутунликка қараб харакати.(И.П.Якивлив)
\ Интеграция фанларнинг бир бирига яқилашиши ва боғланиш жараёни бўлиб, предмедлараро боғланишни сифат жихатидан янги сатхга кўтаришдир. ( Н.С.Сердикова)
\ Интеграция – талим мазмунини Табиат қонунларини умумийлик ва бирлигига асосланган таълим мазмунини ташкил қилишнинг етакчи фермасидир (Г. А. Монохова).
\ Интеграция – таълим йўналишидаги уқув предмедларининг қушилишига асосланган бўлиб, билим ва кўникманинг бутунлигича йўналтирилган
(В. К. Сидоренка).
Бизнинг фикримизча А. Я. Данииокам томонидан берилган таъриф маққулроқдир. Интеграсия – бу ахборотни битта ўқув тилидан иккинчисига кетма – кет ўтказиш бўлиб, оқибатда билимларнинг ўзлаштириш жараёни, тушунчаларни шакллантириш, шаҳсий ва маънавий фикрни хосил қилади. Манашу тушунчаларга таянган холда ва табиий илмий ва гуманитар билимларнинг интеграсия идиясини қуйидагича таъриф бериш мумкин: Интеграция – бу бир неча предмедларнинг образлар, метофоралар ва символлар асосида қўшилиши бўлиб,оқибатда индувидуал маъно ва қадрият келиб чиқади. 20 асрнинг 60 – 70 йилларида педагогикада предмедлар аро боғланишни аниқлаш бўйича уринишлар бўлди. 80 -90 йилларда предмедлар аро интеграция муаммоси ечила бошлади ва предмедлар асосида интегратив курслар пайдо бўлди. Ҳозирги замон педагогикасида эса гуманитар ва табиий илмий билимларнинг интеграцияси ҳақида кўп сўзлар юритмоқда.
Бу интилишлар шу вақтгача мавжуд бўлган таълим тизимининг камчиликлари бўлиб, таълимнинг мазмунини бир бири билан кучсиз боғланган предмед соҳаларининг алоҳида тўпламлари деб, қараганликларидан, оқибатда таълимнинг гуманитар – антропололик ташкел этувчиси ҳисобга олинмас эди. Мактаблар соф физик, математека, химик, биолог, тарихчи ва ҳакозоларни таёрлаб ўқувчиларни гуманитар таълим бермас эди.
Бу ерда алоҳида қайд этиш керкки, таълимдаги интеграцион жараёнлар таълимни гуманитарлаштириш жараёнига боғлиқдир. Бу эса ўқувчиларни шахсга йўналтирса ёндашувга уни солиштиришга ва ўз ўзини реализатсия қилишга йўналтирилган бўлади.
Гуманитаризатсия – деганда – мактаб ўқувчиси учун абсртакт тушунчаларни ишлаб чиқиш бўлмасдан унинг ички дунёсини шакллантириш, кенгайтириш ва туқурлаштиришга асосланади. Шунинг учун гуманитаризатция даражаси – бу предмедлар аро интеграция юқори чўққиси бўлиб, мактаб предмедларини ўқувчининг оламнинг унинг, манзарасини ҳосил қилишга, унинг умумий маданиятини шакллантиришга қаратилган.
Биз ушбу ишда физиканинг гуманитар фанлар билан интеграциясига доир баъзи бир фикрларни айтмоқчимиз. Албатта бу масала осон эмас, чунки шу вақтгача физиканинг кимё, биология, математека, астрономиялар билан боғланишни бир мунча ўрганиб келинган эди, лекин бир бирини узоқ бўлган гуманитар фанлар билан физиканинг интеграциясини ўрганиш осон масала эмас. Ушбу шунинг мақсадида умумтаълим мактадларининг 6синфида ўқитиладиган предмедлар: масалан адабиёт (поезия) билан Интеграциясини қараб чиқамиз. Поезия – бу поезия бу инсон онгида худди суюқликдаги тўлқин каби кўзга кўринмайдиган энергия манбаидир. Ваддий образ бизда маълум кўтаринкиликни ҳосил қилди. Кўтаринкилик миқдори ва сиқилиш бир бирига тескари пропортсионал бўлади. Q1, Q2, Q3, Q4 (миқдорди белгиласак Т1, Т2, Т3, Т4 қўшилишни белгиласак қуйидаги муносабатга эга 3 сонга бўламиз): Q/ Q1 = T1/ Tо ёки Q· T=Q1· T1=Q2 ·T1=Q3 |T3 сонга руҳнинг кўтарилиш миқдори. Бу миқдор билан сиқилиш ўртасидаги муносабат тўла равишда газ қонуни Бойл Мариод қонунига тўла ўхшаш бўлиб чиқади. РV=P1V1=P2V2=const. Газнинг хажми билан босими ўртасидаги тескари пропортционалликни руҳиятнинг кўтарилиш миқдорининг унинг кучланишига нисбати каби қараш мумкин.
Инсон ҳаракат формуласи бўйича яшайди: у вафт бирлиги ичида қанча катта тезлик билан ҳаракат қилса унинг ҳаёти тўла бўлади. Маълумки физикадан йўл. S1 тезлик V, вақт t-бир бири билан қуйидагича боғланган. S=vt бу формулани инсоннинг ҳаёт йўлига тадбиқ қилиш мумкин. Агар у ҳаётда қанча катта тезлик билан юрса “чопса” ёки “учса” у шунча унинг ҳаёт йўли узун бўлади.
3. Туташ идишлар қонуни қараб чиқайлик.
Айтадиларки ҳеч бир инсон ўзини тўла бахтли деб ҳисоблай олмайди агар ерда оч яланғоч ва қийналаётган одамлар бўлса, унинг юқори бутун инсониятнинг юқори билан улангандек бўлади. шунинг учун хурсандчилик ва тушкунлик бирдан узатилади. Буни паскал қонунида ҳам кўриш мумкин. Маълумки паскал қонунининг моҳияти шундан иборат эдики, суюқликёки газга берилган ташқи босимни унинг зарачалари барча томонига текис узатилади.
4. Аҳлоқ билан тортиш кучи ўртасида ҳам боғланишни ўрнатиш мумкин. Одамлар ерда юришнинг сабаби уни ернинг тортишиш кучидир. Космик кемадаги космонавт муозанатсиз вазиятда бўлиб у сузиб юради. Сабаби, тортишиш кучининг камайишидир. Худди шундай ҳол этика дунёсида ҳам мавжуд бўлади. этика грярититциясини аҳлоқий қадрятлар ва идиаллар ҳосил қилади.
Бу қадрият ва идияллар йўқотилса инсон худди вазнсизлик ҳолатидаги сингари ўзининг таянчини ва йўналишини йўқотади, ўзини бошқара олмай жамиятга кераксиз бўлиб қолади. Шунинг учун биз зарур аҳлоқий нормаларни ишлаб чиқишимиз керак. У вақтда бизнинг ҳаётимизда ёмонлик бўйича чой қолмайди. Шундай қилиб яхшилик билан ёмонлик ўртасида ҳам тескари боғланиш мавжуд: қанча яхшилик кўп қилинса шунча ёмонликка чой қолмайди.
3.Ўқув фанларининг функционал вазифаси ва интеграциялаш
Ҳозирги даврда фан ва техниканинг ривожланиши натижада физикавий кимё, кимёвий физика, геофизика, биофизика сингари ўнлаб комплекс фанлар вужудга келмоқца. Бу эса юқори малакали кадрларлар тайёрлаш ва янги-янги касблар пайдо бўлишига олиб келади. Фан ва техниканинг ривожланиши билан илмий билимлар кўлами ҳар 10 йидца икки мартага кўпаймоқда. Шунга монанд табиий-илмий фанлар мазмуни мураккаблашиб, ўқувчилардан талаб қилинаётган билимлар кўлами йилдан-йилга орта борди. Буни таълимда ҳисобга олишнинг бирдан-бир йўли ўқув фан-лари сонини ва унга ҳамоҳанг дарс соатлари миқцорини кўпай-тириш деб билинди. Натижада, вужудга келган ўринсиз зўри-қиш, толиқишдан таълим-тарбия жараёни мураккаблашиб ўқув-чилар билими сифатига салбий таъсир эта бошлади. Бу ҳолатни бартараф этиш усулларидан бири таълим мазмунини интегра-циялаш эканлиги аён бўлиб қолди. Бу эса турли ўқув фанларига хос бўлган тушунча ва малакаларни умумлаштириш, уларни бирикма ҳолига келтиришни талаб этади.
Илмий билимлар дифференциацияси ва интеграцияси жа-раёнлари биргаликда мавжуд бўлиб, улар дунёни билишнинг турли шакллари ҳисобланади. Улардан биринчиси илмий би-лимларни бир неча мустақил фанлар доирасида дифференци-ациялашга йўналтирилган бўлса, иккинчиси илмий билимлар-ни турдошлик хусусиятлари ва мохиятлари бўйича битта фан­га омухталаштиришга, яъни интеграциялашга йўналтирилгандир. Масалан: «География ўзаро чамбарчас боғланган фанлар комплексидир. Бу комплекс икки катта бўлимга — табиий гео­графия ва иқгисодий географияга бўлинади. Бу ўрганиш объекти асосида бўлинишдир: биринчиси (табиий география)
табиатни ўрганади ва табиий фанлар қонуниятларига таяниб иш кўради; иккинчиси (иктисодий география)нинг предмети жамият - аҳоли, ижтимоий ишлаб чиқариш ва уларнинг жой-лашишидир; у ижтимоий ҳодисаларга хос бўлган ва ижтимо-ий-иктисодий фанлар текширадиган қонуниятларга асослана-ди». Дифференциация ва интеграция тушунчалари якин 10-15 йил олдин илмий доираларда кам ишлатилган бўлса-да, улар таълим-тарбия жараёнида турли даражада истифода қилинар эди.
Кундалик ҳаётда, хусусан, теварак-атрофимизда юз бераётган табиат ҳодисаларида, фан-техника, ишлаб чикариш ва ма-иший хизматнинг барча жабҳасида интеграциялашмаган фаолият, жараённи тасаввур килиш кийин. Улар моҳиятига кўра илмий билимлар интеграциясидир. Демак, интеграция ҳаётий эҳтиёж бўлиб, бу жараёнсиз ўқувчиларнинг илмий дунёқараши, фан-техника, ишлаб чиқариш ва маиший хизмат кўрсатиш соҳалари ривожланмайди.