Ўзбекистон республикаси фанлар академияси



Download 2,81 Mb.
bet154/255
Sana31.03.2022
Hajmi2,81 Mb.
#520666
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   255
Bog'liq
FALSAFA- lug\'at.doc 1 (2)

МУЛОҲАЗАЛАШ ВА АҚЛ – фикрлаш фаолияти, тафаккурнинг икки даражасини ифода этувчи фалсафий категориялардир. М.а. дастлаб, антик давр фалсафасида, "жон фаолияти"нинг икки тури сифатида, фарқ қилинган. Бунда м. қобилияти инсонга барча ерли табиатга эга, чегараланган, нисбий, ўткинчи нарсаларни, а. – илоҳий, чексиз, мутлақ нарсаларни билишга ва мақсадлар қўйишга имкон беради, деб кўрсатилган. Кейинчалик, Бруно, Якоби, Шеллинг каби, мутафаккирлар а.ни қарама–қаршиликлар бирлигини тушунтириб бера олишга қодир бўлган, м.ни эса, қарама–қарши томонларни бир–биридан ажратиб қўядиган, тафаккур босқичлари сифатида, талқин этишган.
Кант М.а.ни, билишнинг алоҳида босқичлари сифатида жиддий таҳлил қилган, уларнинг билиш жараёнидаги бажарадиган вазифаларини аниқлашга уринган мутафаккирдир. Унинг фикрича, м. босқичида, априори тарзида мавжуд бўлган категориялар ёрдамида, ҳиссий тажриба ашёлари, яъни сезгилар, идрок натижалари синтез қилинади ва шу тариқа, ҳодисалар ҳақида билимлар ҳосил қилинади. Бу билимлар фақат предметларнинг намоён бўлишини қайд этади, холос, уларнинг моҳиятини тушунтириб беришга ожизлик қилади. А. босқичида, тафаккур макон ва замонда чегараланган предметлар ҳақидаги билимлар доирасидан ташқарига чиқишга, чексизлик, мутлақ бўлган моҳиятлар тўғрисида билим ҳосил қилишга уринади, лекин, бу йўлда у ҳал этиб бўлмайдиган зиддиятларга, антиномияларга дуч келади ва шу тариқа, у ўз олдига қўйган мақсадга эриша олмайди.
Гегель эса Кант фикрларини ривожлантириб, м.ни "чегарасига эга тафаккур", а.ни – "чегарасиз тафаккур", деб атайди. М.да, Гегель фикрича, тафаккурнинг бошқа шакллардаги табиатини англайди ва "тоза фикр", мантиқий шакл ҳосил қилишга томон ҳаракат қилади. А. босқичида эса тафаккур билиш предмети қилиб, ўзининг шаклини олади, унинг ўз–ўзидан тараққий этишини ўрганади ва энг умумий категорияларнинг мантиқий системаини––фалсафий системани яратиш билан мутлақ ғоянинг моҳиятини англашга муваффақ бўлади, яъни ўз олдига қўйган мақсадига эришади. Фикрлаш фаолиятига диалектик ёндашиш м. ва а.нинг узвий алоқалигини тан олишни, уларнинг, билиш жараёнида, ўз вазифаларини бажариши давомида, бир–бирини тўлдириши, аниқлаштиришини тан олишни тақозо этади. М. жараёнида, тушунчалардан, уларнинг мазмунидан қатъий ҳолда келиб чиқиб, фойдаланилади, қайд этилган далиллар, ҳодисалар туркумга киритилади, уларни умумлаштириш, синтез қилиш асосида, ҳосил қилинган билимлар системаига солинади. М.га таянган ҳолда а. ижодий фаолият сифатида, ўзини намоён қилиб, борлиқнинг моҳиятини аниқлашга, тушунтиришга эришади.
Ҳозирги пайтда, М.а. ўртасидаги муносабат бошқачароқ аспектда –эмпирик ва назарий билиш шакллари ўртасидаги муносабат тарзида таҳлил қилинади.



Download 2,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   255




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish