Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

ИЖТИМОИЙ ФИКР – юз бераётган вазиятлар, воқеалар ва ҳатти–ҳаракатларнинг жамият аъзолари томонидан маъқулланиши ёки маъқулланмаслиги. И.ф. юз берган жараённи баҳолашдир. И.ф. тушунчаси биринчи бор антик дунё фалсафасида намоён бўлди. Унинг кўриниши – "ошкора фикр", Протагор фикрича, кўпчиликнинг фикридир. "Ошкора фикр", Платоннинг таъкидлашича, аристократлар фикри. Ушбу йўналишлар, кейинчалик, ижтимоий–фалсафий фикрда кенг изланишларга сабаб бўлди.
Биринчи йўналиш тарафдорлари и.ф.ни шундай куч, деб биладиларки, у халқни давлат ишларида фаол иштирок этишини таъминлайди. Иккинчи йўналиш тарафдорлари и.ф.ни ҳукмрон доиранинг мулоҳазаси, жамиятга таъсир этиб, ҳукмрон унинг сиёсий ҳукмронлигини эркинлаштирадиган куч, деб биладилар.
XVII–XVIII асрларда и.ф. давлат институтларига тегишли бўлмаган жамоа мулоҳазаларини сифатида қабул қилинаётган сиёсий муаммоларнинг ҳал қилинишига таъсир этиб келди. XIX аср ўрталарида и.ф. тушунчаси Тард асарларида ўз аксини топди. Ҳозирги ижтимоий–фалсафий таълимотларда и.ф. қуйидаги концепциялар бир қанча бўлиб, уларга Луман концепцияси (коммуникация назарияси нуқтаи назари асосида таҳлил қилинган) ҳамда Хабермас томонидан ишлаб чиқилган ахлоқийлаштириш меъёри концепцияси мисол бўлади.
И.ф. экспрессив, назорат ва маслаҳат функцияларини бажаради, муайян ижтимоий масалалар бўйича маслаҳат беради, қарор қабул қилади, у ёки бу тасаввурларни, қадриятларни, мезонларни қўллаб–қувватлаш ёки рад этиш орқали индивидлар, жамоалар ва ижтимоий муассасаларнинг ҳатти – ҳаракатини бошқаради.
И.ф. ўзининг баҳо берувчи, таҳлил қилувчи ва конструктив хулосалари билан шу баённинг белгиларига кўра эса, ижобий ва салбий хулосалар билан ифодаланади.
И.ф.нинг шаклланиш ва амал қилиш жараёнлари стихияли кечиши мумкин. Лекин кўпинча, и.ф. онгнинг теранлиги турлича бўлган (бир томондан, фан ва мафкура, иккинчи томондан, кундалик онг) даражаларда, ҳ. жамиятдаги кўп сонли ижтимоий муассасалар, сиёсий ташкилотлар, оммавий ахборот воситалари ва ш.к.лар томонидан таъсирга учраб, ўзгариши мумкин.
И.ф. воқелик ҳақида тўғри, ҳаққоний бўлган ва ёлғон–яшиқ хаёлий тасаввурларни ҳам ўз ичига олиши мумкин.