65
натижаларига кўра,Узбой, Сариқамишбўйи ҳавзаси Жанубий қисмидаги сув ҳавзалари
тақирга айланади, унинг атрофлари эса қуруқ ҳолатга келиб қолган.
М.И.Итинанинг бронза даври охирги босқичида Амударѐ суви Сариқамиш кўлига
доимий тарзда олиб келмаганлиги сабаб Узбой фаолияти якун топган хулосасига
эътиборни қаратган Б.И.Вайнберг фикрича, Довдон ва Дарѐлиқ ирмоқлари бронза даври
охирида сув таъминоти гоҳ-гоҳида бўлганлиги боис Сариқамиш кўли кескин камайиб
кетади, Узбой фаолияти мил.авв. VII асргача барҳам топган [8. Итина М.А
.32].
Дарҳақиқат, бронза даврида кечган жараѐнларга оид тарихий маълумотларнинг
илмий-назарий таҳлилидан келиб чиқиб, Узбой, Сариқамишбўйи сарҳадларидаги табиий-
географик муҳит сув таъминотининг доимий бўлмаганлиги муносабати билан
этномаданий муносабатлар барҳам топганлиги тўғрисидаги тадқиқотчилар хулосасига [9.
Вайнберг Б.И
.22] қўшилиш мумкин.
Тарихий маълумотларга кўра, мил.авв. II минг йилликда Оқчадарѐ ҳавзасида ҳамда
Туямўйин ҳудудида табиий-географик Шарқий таъсирида этномаданий жараѐнлар давом
этган [10. Толстов С.П. 68-66].
Таҳлил қилинган масалалар юзасидан табиий-географик таъсирида этномаданий
муносабатлар ва унинг ривожланиш тарихини қуйидаги хулоса билан якунлаш мумкин:
- Султон Увайс тоғи этакларида вужудга келган этномаданий жараѐнлар табиий-
географик шароит билан боғлиқ бўлган;
- X-VII мингйилликларда Амударѐ сув таркибидаги лойқа қатламларининг ѐтқизилиши
натижасида вужудга келган Узбой йўлаги атрофлари табиий-географик шароити
инсониятнинг келиб жойлашиши учун тайѐр ҳолатда бўлган;
- Мил.авв. VI-V мингйилликларда Питнакдан Орол ботиғигача бўлган пасттекислик
Амударѐ фаолияти муносабати билан табиий-географик шароит вужудга келган;
- IV мингйиллик биринчи ярмига келганда ўнг соҳил Ёнбошқалъа баландлиги
атрофлари шимолий, шимоли-шарқий ва жануби-шарқий ҳудудлари оралиғидаги сув
ҳавзалари табиий-географик муҳитни ҳосил қилиши ўз навбатида этномаданий
муносабатларнинг илк маркази бўлган;
- IV мингйиллик ўрталари – III мингйиллик охиригача Ёнбошқалъа Жанубий ҳудудида
этномаданий жараѐн давом этган бўлса, Довдон ирмоғи қуйи ҳавзаси, Узбой
ҳудудларида Оқчадарѐ ҳавзаси уруғ жамоаларининг янги авлодлари томонидан
этномаданий муносабатлар марказига айланган;
- II мингйилликларга келганда Узбой, Сариқамиш кўли атрофлари, Тунидарѐ ҳавзалари
сув таъминоти узилиши муносабати билан табиий-географик шароит барҳам топган.
Мазкур бепоѐн текислик юзаси қум уюмлари, сув ҳавзалари тақир ҳудудга айланиб
қолган;
- II мингйилликларда Оқчадарѐ ҳавзаси, Туямўйин ҳудудларида фаолият олиб
бораѐтган сув ҳавзалари сув таъминотининг юқори даражада бўлганлиги боис,
этномаданий муносабатларнинг давом этишига омил бўлган;
Жанубий Оролбўйи кўпсонли кўллар ва ботқоқликлар табиий-географик шароитни
ҳосил қилган бўлса ҳам, бронза даври аҳолисининг этномаданий муносабатларни олиб
боришига имконият мавжуд бўлмаган.
Do'stlaringiz bilan baham: