Œзбекистон республикаси фанлар академияси

Фаол мотивловчи асос вазифасида воқеланувчи ва бир хил луғавий-грамматик категорияга хос ясалмалар ҳосил қилувчи арабча ўзлашмалар. Бу гуруҳга мансуб ўзлашмалар ҳосил бўлган ясалмаларнинг қайси лексик-грамматик категорияга (сўз туркумига) мансублигига кўра қуйидаги гуруҳларга ажралади.
Фақат от ясалмалар ҳосил қилувчи арабча ўзлашмалар. Арабча луғавий ўзлашмалар от ясаганда мотивловчи асос вазифасини бажарувчи луғавий бирлик иккитадан тўрттагача мотивловчи восита (ясовчи восита) билан синтагматик алоқага кириша олиши мумкин. Ана шу хусусият асосида фақат от ясашда иштирок этадиган (фақат от ясалмалар ҳосил қиладиган) арабча луғавий бирликларни қуйидаги ички гуруҳларга ажратамиз:
а) икки мотивловчи восита билан сўз ясаш алоқасида бўлувчи арабча луғавий ўзлашмалар;
б) уч мотивловчи восита билан сўз ясаш алоқасида бўлувчи арабча луғавий ўзлашмалар;
в) тўрт мотивловчи восита билан сўз ясаш алоқасида бўлувчи арабча луғавий ўзлашмалар;
г) ҳам аффиксал (синтетик), ҳам ноаффиксал (аналитик) усулларда сўз ясаш алоқасида бўлувчи арабча луғавий ўзлашмалар.
Икки мотивловчи восита билан алоқада бўлувчи арабча луғавий ўзлашмалар. Икки мотивловчи восита билан сўз ясалиши турли хил сўз ясаш қолипларига эга. От ясалма ана шу қолиплардан бирида воқеланади. Уларда араб луғавий ўзлашмалари мотивловчи асос вазифасида бўлади.
1. –лик аффикси ва - хона аффиксоиди дарс, жинни лексемаларига нисбатан мотивловчи восита мавқеида келади ва “N_sub(от) + -лик” = N_sub(от)қолипи (модели)нинг вазифавий (функционал) узви сифатида иштирок этади. Бу қолип (андаза) омонимик (кенг маънода) характер касб этади. Унинг “N_subs + -лик = N_sub1 кўриниши ёрдамида ўзак маъносига асосланган конкрет от (N_sub) воқеланса (дарслик); “N_subs + -лик = N_{sub 2} кўриниши ёрдамида ўзак маъносига асосланган мавҳум от (хослик оти) реаллашади (жиннилик). Айни ана шу араб луғавий ўзлашмалари “N_sub + -хона = N_sub” сўз ясалиш қолипида ҳам қатнашиб “ўзак маъносидан англашилувчи ўрин - жой” маъносидаги от ясалишига ҳисса қўшади: дарсхона, жиннихона.