Œзбекистон республикаси фанлар академияси

Ҳам аффиксал (синтетик), ҳам ноаффиксал (аналитик) усулларда от ясалиши. Арабча луғавий ўзлашмалар ўзбек тили сўз ясалишида катта имкониятга эга. Улар иштирокида янги ясалмалар ҳосил бўлиши фақат сўз ясашнинг аффиксал (синтетик) усули билан чекланмайди. Ўзлашган луғавий бирлик ҳам аффиксал (синтектик), ҳам ноаффиксал (композицион – аналитик) йўллар билан янги луғавий бирликлар ҳосил қилишда иштирок этади.
Фақат от туркумига доир ясалмалар ҳосил қилувчи араб луғавий ўзлашмалари. Ваъз лексемаси -боз, -хонлик аффикслари билан бир қаторда, насиҳат лексемаси билан ҳам сўз ясаш жараёнида бўлади: ваъзбоз, ваъзхонлик , ваъз - насиҳат.
Ваъзбоз ясалмасининг реаллашган қолип “N_sub + -боз = N_sub” кўринишига эга бўлиб, “ўзакдан англашилган фаолиятга фаол кўчган шахс” маъносини ифодалайди. - хонлик қўшма аффикси “N_sub + -хонлик = N_sub” қолипига эга бўлган сўз ясалиш структурасида мотивловчи восита мақоми билан қатнашиб (ваъзхонлик), “ўзакдан англашилган касбга хосланган шахс” жараён (хослик оти) маъносини билдиради.
“N_sub +N_sub = N_sub” қолипи ёрдамида ваъз - насиҳат композити вужудга келиб, икки мотивловчи асоснинг маъноси қимматига асосланган “ваъзнинг, насиҳатнинг жами” маъносини ифодалайди.
Асбоб ўзлашмаси -соз аффикси ва ускуна, анжом лексемалари билан сўз ясаш жараёнини ҳосил қилади: асбобсоз, асбоб-ускуна, асбоб - анжом. Аффиксал (синтетик) усулдаги ҳосила “N_sub + -соз = N_sub” қолипида вужудга келиб, “ўзакдан англашилган предмет касбига айланган шахс” (асбобсоз) маъносини билдиради. “N_sub +N_sub = N_sub” қолипи асосида эса “маъноси мотивловчи асослариникига таянган нарса - предметнинг жами” ни англатувчи асбоб -ускуна, асбоб -анжом каби композит - ясалмалар вужудга келган.
Арабча луғавий ўзлашмалар орасида мол лексемаси ҳам борки, унинг ўзбек тилидаги сўз ясаш имконияти нисбатан анча фаол ва кенг қамровлидир. Бу лексема -дор, -хона, -параст аффиксларидан ташқари, қўра , бозор, дунё, мулк, ҳол лексемалари билан ҳам янги луғавий бирликлар ҳосил қилади: молдор, молхона, молпараст, молқўра, мол-дунё, мол-мулк, мол-ҳол каби. Мана шу тарзда ишда мол, бало лексемаларининг мотивловчи асос сифатидаги хусусияти таҳлил қилинган.