Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Абу Райҳон Беруний номидаги ш арқшунослик институти

ж азм озаэк,
куйдирилган садаф, жувона хамда [сиркада ивитилиб, куритипган]' 
маржон билан ишлатиладиган бўлса, ўзгартириш мумкин Агар 
бавосир ичнинг юмшоқлиги ва кон оқиши билан бўлса, ҳалила, 
балила ва омилаларни ич суришини тўхтатиш ва қотириш 
хусусиятига зга ёгда ковурилади. Ёг уни узоқ вақтгача саклайди. 
Бунингучун энг яхши ёғ сариёгдир. Унинг (дорининг) таркибидан 
49а
асални чикариб ташланади, // чунки унда ўткирлик, ширинлик 
ва ични суриш куввати бор. Уни порей пиёзи сувида эритилган 
муқлга аралаштирилади. [Бу сув] бавосир ва қонни тўхтатишга 
махсусдир. [Дори] эриши осон ва куйи аъзоларга ўтиши енгил 
бўладиган кулчалар шаклида ясалади ва 
ҳабб ач-муқл
деб 
номланади. 
Атрифулларга 
меъда 
мизожининг 
ҳўл 
совук 
хилтларнинг йиғилишидан бузилишини тузатадиган дорилар ҳам 
кўшилади. Бундайлардан мастаки, занжабил, мурч, узунмурч ва 
ҳинд уди кўшилади. Уларнинг сони ва вазни ўша бузилган мизожга 
қараб олинади ва вазнларини юкорида айтиб ўтилган еттита 
коидага қараб белгиланади. Уларнинг атрифул дориларига нисбати 
эса меъда совуклигининг ҳўллигига нисбати кабидир.
Мизожнинг иссикдан ва сафродан бузилишида [атрифул 
таркибига] сано ва кизил гулни бодом ёғида ивитиб, эзилади ва 
уларни ҳинд хурмоси шарбати, 
ширхишт3
ва гул шароби билан 
аралаштирилади. Қўтир касаллигида эса учта ҳалиланинг ўзи билан 
чекланиб, уларга сано ва шохтарани ҳўл ва иссиклиги кам бўлган 
ўрик билан аралаштириб, қўшилади. Агар бошга бугларнинг 
йигилишини 
қайтаришга 
ҳожат 
бўлса, 
уларнинг 
такибини 
қуритилган кашнич билан кўпайтирилади. [Баданни] савдодан 
бўшатиш учун эса [атрифулни] дарахт пўкаги, бистпоя, турбит, 
девпечэк, рум райҳони бипан таркиб қилинади иа мазкур бешта 
дорини юкоридаги беш хил дори' билан кучайтирилади.
496
// Улар таъсирда бир хил бўлганликлари учун ҳамда қувватлари 
бир-бирларига яқин бўлганлиги учун тенг вазнда олинади, [лекин] 
атрифул дориларининг ўткирлиги буларникидан ортиқ бўлгани 
сабабли атрифул дориларига нисбатан ярим вазнда қўшилади.
Балғамли савдони суриш, [дорининг] сургилик таъсирини 
кучайтириш учун [атрифулга] беш ёки олти дирҳам миқдо^ида 
турбитдан ҳам кўшиш мумкин. Бу [дори] 
маъжун ан-нажоҳ
деб 
аталади.
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Жолинус атрифул ва жуворишн дориларини меъда ички 
деворларининг нотекислиги ва [дорининг] унда узоқ муддат 
туришини ҳисобга олиб, кукун ҳолатигача майдаламайди. Мазкур 
уч дорининг ични богловчи таъсирини кучайтириш учун [уларни] 
юлғун бужури билан тўртта килинади ва эски сиркада бир неча 
марта ювилган темир чирки билан бешта қилинади. Юлгун 
бужурининг ични боглаш хусусияти юқоридаги дориларникига 
ўхшаш бўлгани боис, у тенг миқдорда олинади. Темир чирки эса 
мақсадга етишда фойдаси кўп бўлгани ҳамда меъда бўшашиши, 
эски ичкетар ва бавосирга таъсири яхши бўлгани учун тўрт 
дорининг бирига тенг миқдорда6 кўшилади. Юқоридаги бешта 
дорига яна ични тўхтатувчи иссик мизожли дорилардан ҳам 
Кўшилади, бунда иссиқлик ўша совуқ мизожли дориларни 
мўътадилпаштиради ҳамда меъдани иситади ва тикилмаларни 
очади.
Ични боглашга келсак, унда кундур пўстлоғи, тўпалок, 
сунбул, корачайир, сирка билан тайёрланган жувонага эҳтиёж 
бўлади. [Сўнггисини] бошқаларининг бир-бирига нисбатан тенг 
олинган вазнига қараганда камроқ кўшилади. Шунингдек, мазкур 
таркибга унинг боглопчи таъсирини ошириш учун яна шакар ва 
қизил гул кўшиш мумкин, бу эса [дорини] мўътадиллаштиради ва у 
маъжун ал- хубс
ва