Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Абу Райҳон Беруний номидаги ш арқшунослик институти

И К К И Н Ч И БОБ
М А Ъ Ж У Н Л А Р ВА Ж У В О Р И Ш Н Л А Р
Асал фойдали хоссаларга ва шариф таъсирга эга. Шунинг 
учун у ўзига кўшилган нарсаларни ўзгариш ва бузилишдан 
саҳпайди, [касалликни] даволашда ёрдам беради. У ўз хоссасига 
кўра жуда хуштаъм ва инсон табиатига мувофиқ келиши билан бир 
каторда, 
тўйимли 
ва 
ёкимлидир. 
Шунингдек, 
дориларнинг 
бадтаъмлиги ва ёқимсизлигини кетказувчанлиги туфайли ғализ 
нарсалардан тозалайди. Унинг хоссаларига келсак, у ўзига 
Кўшилган нарсаларнинг заррачалари билан аралашиб, уларнинг 
кувватини чиқаради ва бирларини бошқалари билан бирлаштиради ва 
шуидай ачитадики,
476
// [дорида] иккинчи мизож пайдо бўлади. [Натижада] ҳосил 
бўлган қувват [бу дорига] фойдали хусусият ва таъсир бахш 
этадики, булар содда дориларда учрамайди. Шу боис, уни 
дориларга қўшиш ва маъжунлар [тайёрлаш] ихтиёр қилинади. 
Тайёрланиш усули яхши маълум хамда таркибий қисмлари 
фойдали ва замондошларимиз томонидан синалган маъжунлар 
атрифуллардир.
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Атрифул сўэи хинд тилидан арабчалангтирилган бўлиб, Кобул 
хдлиласи, балила ва омилаларга нисбатан ишпатилади. Мазкур учта 
дори асаб аъзоларини қувватлантиради ҳамда озиқлантириш 
агьлоларига ҳар хил чиқиндилардан халос бўлишга ёрдам беради. 
Улар фойда қилишда бир бирлари билан шерик бўлганлиги ва 
бирлари бошкаларнга ёрдам берганлиги учун уларни кўшиб таркиб 
қилинади. Шунингдек, улардаги қувватнинг ва фойданинг бир- 
бирнга яқинлигн учун уларнинг вазни тенг 
қилиб
олинади.
[Мазкур атрифулга] Басра сарнқ ҳалиласи ва ҳинд қора 
ҳалиласидан [аввалгиларига] тенг миқдорда қўшиш мумкин. Зеро, 
улар мизожи, фойдаси ва қуватига кўра аввалгиларига яқиндир. 
Лна улар тагьсирда кучлироқдир. Уларни майдалаб, талқон 
қилингандан сўнг мизожларидаги қуруқпикни йўқотиш учун сариёғ 
ёки бодом ёгига солиб қўйилади, чунки [мизождаги]
48а 
/I
қуруклик ҳазм қуввати учун зарарлиднр. Агар 
озиқлантириш аьзоларини кучайтирмоқчи бўлиб, ҳалила атрифули 
ишлатишни давом эттирилса, у ориқликка олиб келади. Сариёг 
кучли ёгларнинг ичида инсон мизожи учун мувофиқ келувчи ёгдир, 
агар вақтида истегьмол қилинса. Агар [атрифулни] кейинроқ 
истеъмол килинадиган бўлса, уни бодом ёгига нвитиш афзалрок, 
чунки сариёг [тезда] айниб, ҳиди ҳам тезда ўзгаради. Шунингдек, 
омила [миэожининг] қуруқлигини камайтириш учун уни сутга 
ивитиб ишлаггилади ва буни 
ширамлаж
деб атапади ва уни 
қуритиб, истеъмол қилинади. У бошқа атрифуллардан яхшироқдир. 
Атрифулларнинг қуввати ва таъсирини кучайтириш учун уларга 
асални кўпроқ миқдорда қўшилади Асални дориларга нисбатан уч 
баробар кўп қўшилади, [мақсад - улар мизожини] иситиш, 
латифлапгтириш 
ва 
зарарларини 
камайтириш. 
Яна 
бошқа 
маъжунларга, уларни ачитиш мақсадида ҳам асал қўшилади. Тоэа 
асал иссиқ, ўткир ва шифобахш нарсаларга яқикдир. Кўпиги олиб 
қайнатилгани ўткирлигнни йўқотадн. Аввалги ҳолатига кайтариш 
учун устига сув солиб қайнатилади //.
486
Агар пишириш истаги бўлса, атрифулнн уч хил ҳалиладан 
тайёрлаш 
мумкин, 
бунда 
унинг 
тозаловчи 
[хусусияти] 
қувватлантиришидан устунроқ бўлади. Қуруқ ахлат чиқиши билан 
кузатиладиган бавосирда аввалги учликка турбит билан муқпдан 
тенг миқдорда қўшилади. Турбитнинг [миқдорини], агар унинг 
табиатида қуруқлик бўлмаса ёки ўзидан камроқ миқдордаги конни
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ивитувчи 
дорилар, 
хусусан, 
каҳрабо, 
гулнор,