Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

Лаборатория машғулоти бўйича билимларни мустаҳкамлаш учун 
назорат саволлари
1. План деганда нимани тушунасиз? 
2. Абрис деганда нимани тушунасиз? 
3. Карта ва планнинг асосий фарқлари нимада? 
5 - Лаборатория иши 
Мавзу:
 Теодалитда вертикал бурчак ўлчаш ва қияликни ҳисоблаш
 
Лаборатория машғулотиинг мазмуни ва мақсади: 
Машғулот 
давомида 2Т30 русумдаги теодолитлар билан вертикал бурчак ўлчаш, 
уларнинг усуллари, теодолит вертикал доирасини қиялик бурчагини 
ҳисоблаш усули ўрганилади. 
Машғулотда фойдаланиладиган асбоблар ва жиҳозлар: 
Теодолит 
штативи билан, геодезик рейка, бурчак ўлчаш журнали. 
Мавзу бўйича умумий назарий маълумотлар 
Вертикал доира қиялик бурчаги теодалитнинг вертикал доирасидан 
фойдаланилган ҳолда ўлчанади. Вертикал доира лимбдан иборат бўлиб, 
кўриш трубасига мустаҳкам бириктирилган ва кўриш трубаси билан бирга 
ҳаракатланади.
 
Вертикал доирадан қиялик бурчагининг катталигини топиш учун 
вертикал доиранинг ―нўл ўрнини‖ (НЎ) аниқлаш лозим. 
“Нўл ўрни”
деб, 
кўриш трубасининг визирлаш нури горизонтал ҳолатида бўлганда, вертикал 
доирадаги лимбдан олинган саноққа айтилади. ―Нўл ўрни‖ одатда нўлга яқин 
бўлади (НЎ

0
о
). Теодолитларда кўриш трубасининг ўз зенит ўқи бўйича 
айланишини ҳисобга олиб, вертикал доирадаги саноқлар доира чап ҳолатида 
- ДЧ ва доира ўнг ҳолатида - ДЎ деб ажратилади. 

---

201 
―Нўл ўрни‖ ва қиялик бурчагини ҳисоблаш тенгламалари теодолит 
паспортида берилган бўлиб, вертикал доиранинг рақамланишига ва унинг 
асосийлигига боғлиқ бўлади. 
Теодолит Т30 да лимб соат стрелкасига қарши рақамланганлиги 
сабабли, асосий ҳолат доира чап (ДЧ) ҳисобланади ва шунга кўра, ҳисоблаш 
тенгламалари қуйидаги кўринишга эга бўлади. 
2
ДЎ
ДЧ
НЎ


НЎ
ДЧ
V


ДЎ
НЎ
V


Бу ерда: 
V
-қиялик бурчаги; 
ДЧ
ва 
ДЎ
- вертикал доиранинг чап ва ўнг 
ҳолатида кузатилган нуқталарга қараб, микроскопдан олинган саноқлардир.