Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

 
Нивелирлаш журнали 
6.1-жадвал 
С
та
нц
ия
Пи
ке
т 
ўрн
и 
Рейкадан олинган саноқлар 
Нисбий баландлик 
Асбобнинг 
сатҳ 
баландлиги
Мутлоқ 
баландлик 
Орқадан 
а
Олдидан 
b
Оралиқ 
саноқ 
h 
h
ўрт
- 
+ 
- 
+ 
1 
ПК0 
ПК1 
2 
ПК1 
ПК2 
3 
ПК2 
ПК3 
 
Лаборатория машғулоти бўйича билимларни мустаҳкамлаш учун 
назорат саволлари
1. Нивелир иш ҳолатига қандай тартибда ўрнатилади? 
2. Нисбий баландлик ўлчаш усуллари қандай? 
3. Баландликлар қанда ҳисобланади? 
4. Геодезик рейкада саноқ олинг. 
7 - Лаборатория иши 
Мавзу: 
Нивелирда геодезик масалалар ечиш: лойиҳа баландликларини 
жойга кўчириш 
Лаборатория машғулотиинг мазмуни ва мақсади: 
Камерал шароитда 
ишлаб чиқилган лойиҳа баландликлари, қияликлар ва масофани жойга чиқиб 
белгилаш ва зарурий ҳисоб ишларини бажариш. 
Лаборатория ишида гуруҳдаги талабалар 6 ѐки 5 тадан бригадаларга 
бўлиниб, жойда берилган икки нуқта орасидаги нисбий баландликларини 

---

205 
нивелир асбоби орқали икки ҳил усулда ҳисоблаб топиш ва олинган 
натижаларни махсус жадвалга ѐзиш. 
Машғулотда фойдаланиладиган асбоблар ва жиҳозлар: 
Нивелир 
штативи билан, геодезик рейка, бурчак ўлчаш журнали. 
Мавзу бўйича умумий назарий маълумотлар 
Қурилиш майдончаларида режалашда тўр иншоотларни асосий 
ўқларини жойига кўчиришда ҳизмат қилади. Объектга кўра, режалаш тўри 
чизиқли ѐки қурилиш тўри шаклида томонлари 50, 100, 200 м олинади. 
Баландлик тўрлари камида икки репергп боғланиши лозим. Тўрларга 
нуқталарни туширишда (Х; У) - координаталаридан фойдаланилади. 
7.1-расм. Лойиҳа баландлигини жойига кўчириш чизмаси 
7.2-расм. Лойиҳа қиялигида чизиқ ўтказиш чизмаси 
Лойиҳа баландлигини (H
л
) жойига кўчиришда геометрик нивелирлаш 
усули қўлланилади. Пландаги нуқта ҳолати жойида кўрсатилган бўлиб яқин 
атрофида баландлиги маълум бўлган доимий ѐки вақтинчалик репер (H
р
) 
ўрнатилган бўлиши керак. Нивелир репер ва нуқта ўртасига ўрнатилиб, 
реперга қўйилган рейкадан 
а
саноғи олиниб асбобнинг сатҳ баландлиги 
ҳисобланади: 

---

206 
H
асб
=H
р
+а
сўнгра 
В
нуқтадаги рейкада кузатиладиган 
b
лойиҳа миқдори топилади: 
b
лойиҳа
=H
асб
–H
л
В
нуқтага рейка ўрнатилиб 
b
лойиҳанинг миқдори рейкада кўрингунча 
рейкани кўтариб ѐки тушириш орқали аниқланиб, рейка тагига жойида қозиқ 
қоқиб белгиланади. Жойида топилган қозиқ баландлиги лойиҳа баландлиги 
H
л
ни беради. 
Лойиҳа қиялигида чизиқ ўтказиш, даставвал чизиқни бошланғич 
А
ва 
В
нуқталар лойиҳа баландликларида ўрнатилади. 
А
нуқтага битта кўтаргич 
винтининг 
А, В
йўналишига мос этиб нивелир ўрнатилади. Асбоб баландлиги 
i 
ўлчанади. Нивелирни 
В
нуқтага қаратиб кўтаргич винт ѐрдамида шу 
нуқтадаги рейкадаги саноқ 
b=i
бўлгунча кўтарилади. Рейкани чизиқ 
йўналишида суриб нивелирни визир ўқи 
b=i
бўйича керакли жойларда қозиқ 
билан белгиланиб берилган лойиҳа чизиғи ҳосил этилади. 
А, В, С, Д,
лойиҳа текислигин ҳосил этиш учун жойида лойиҳа 
А, В, С
ва 
Д
нуқталарни текисликдаги ўрни ва лойиҳа баландлиги қўйилади. Нивелир 
А
нуқта яқинига икки кўтаргич винтлари 
А, В
га параллел ва учинчи винт 
Д
йўналиши бўйича ўрнатилади. 
Нивелирни баландлиги