Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

Мазкур турдаги жиноятларни тергов қилиш дастурлари. Услу-
биётнинг бу бўлимида тергов ҳаракатлари, тезкор-қидирув ва қонунда на-
зарда тутилган бошқа чораларнинг мақбул кетма-кетлигини танлаш бўйи-
ча тавсиялар баён қилинади. Тергов қилиш дастурлари услубиётларнинг 
энг муҳим қисмларидан бўлиб, типик тергов вазиятлари ва версияларини 
ҳисобга олган ҳолда, босқичма-босқич асосда (айниқса жиноят пайқаб 

---

қолингани тўғрисидаги дастлабки ахборот олинган пайтдан эътиборан 
тергов қилишнинг дастлабки босқичи учун батафсил) тузилади. 
Жиноятчи аниқланмаган; жиноятчи жиноят устида қўлга тушири-
лган; жиноят иши тезкор-қидирув фаолияти жараёнида аниқланган 
маълумотларни ҳисобга олган ҳолда қўзғатилган; жиноятчи айбини тан 
олиб келган ва бошқа шу сингари тергов вазиятлари учун тергов қилиш 
дастурлари криминалистика адабиётларида айниқса кўп келтирилади. 
Мазкур турдаги жиноятларни тергов қилиш учун айниқса хос 
бўлган дастлабки ва ундан кейинги тергов ҳаракатларига тайёргар-
лик кўриш ҳамда уларни ўтказиш тактикаси ўзига хос хусусиятлари-
нинг тавсифи. Умумий тактик қонун ривожлантирила бориб, бу ерда ма-
зкур турдаги жиноятларни тергов қилиш учун айниқса хос бўлган тергов 
ҳаракатларини ва қонунда назарда тутилган бошқа чораларга тайёргарлик 
кўриш ҳамда уларни ўтказиш тактикаси ўзига хос хусусиятларининг тав-
сифи берилади. 
Мазкур турдаги жиноятларни тергов қилишда терговчилар ва 
суриштирувчиларнинг жиноятларни олдини олишга доир фаолияти-
га тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказиш ўзига хос хусусиятлари-
нинг тавсифи. Жиноят судлов ишларини юритишнинг асосий вазифала-
ридан бири бўлгани ҳолда, жиноятларнинг олдини олиш жиноий ҳуқуқбу-
зарликларни тергов қилиш чоғида ҳам амалга оширилади. Жиноятларни 
очиш ва тергов қилишни амалга оширувчи терговчилар ва суриштирувчи-
ларнинг иш юритувидаги жиноят ишларида қидирувни ташкил этишни 
профилактикадан (олдини олиш тадбирларидан) фарқлаш, давомли жино-
ятнинг пайини қирқишни айбдорнинг қилмишини фош этувчи далилларни 
тўплашдан ажратиш нафақат қийин, балки баъзан имконсиз ҳамдир. 
Шу сабабли мазкур турдаги жиноятларни тергов қилишда жиноят-
ларни олдини олишга доир тадбирларга тайёргарлик кўриш ва уларни 

---

ўтказиш хусусиятларининг тавсифи криминалистик услубий тавсиялар-
нинг якунловчи қисми ҳисобланади. 
Шу тариқа, хусусий криминалистик услубиётлар ҳар хил турдаги 
жиноятларни тергов қилишни ташкил этиш ва амалга ошириш бўйича на-
зарий қоидалар ҳамда амалий тавсиялар мажмуидан иборатдир. Бироқ 
улар муайян жиноятни тергов қилиш учун маслаҳатлар бермайди ва бера 
олмайди, яъни улар ҳаётдаги барча ҳолатлар учун андоза эмас. Уларда 
жиноятларнинг бирон-бир турини (кўринишини) очиш, тергов қилиш ва 
уларнинг олдини олишда терговчи фаолиятининг хусусиятларини акс эт-
тирувчи умумий тавсияларгина мавжуд бўлади. 
Хусусий криминалистик услубиётлар жиноятларнинг имкони борича 
самаралироқ тергов қилинишига кўмаклашиши учун терговчилар тергов-
нинг мумкин қадар тўлиқ, тезкор ва холисона бўлишига эришган ҳолда 
ишлаб чиқилган тавсиялардан ижодий фойдалана олишлари керак.

---