Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

 
2-§. Жиноятларни тергов қилишнинг хусусий криминалистик 
услубиётларини тузиш ва
таснифлаш тамойиллари 
 
Тергов амалиётида ҳар хил турдаги жиноятларнинг олдини олиш, 
уларни очиш ва тергов қилишни ташкил этиш ҳамда амалда бажариш са-
марадорлигини оширадиган анча такомиллашган хусусий криминалистик 
услубиётларни жорий этиш жиноятчиликка қарши курашни такомилла-
штиришнинг муҳим йўналишларидан бири ҳисобланади. Терговчиларнинг 
ишни ташкил этиш бўйича илмий асосланган тавсияларга бўлган 
эҳтиёжларни ҳисобга олиб, жиноятларни тергов қилишнинг кўплаб ҳамда 
шакл ва мазмун жиҳатидан хилма-хил хусусий услубиётларни вужудга 
келтирмоқда. 
Янги хусусий криминалистик услубиётларни ишлаб чиқиш қуйидаги 
тамойиллар асосида амалга оширилади. 
Хусусий криминалистик услубиётларнинг назарий жиҳатдан 
асосланганлиги. Криминалистик услубий тавсиялар тизими илмий иш 
маҳсулидир ва шу туфайли ҳамиша назарий жиҳатдан муайян даражада 
асосланган бўлади. Бироқ хусусий услубиётлар жиноятларни очиш, тергов 
қилиш ва уларнинг олдини олиш амалиёти шундай назарий асосланганлик 
даражасига эга бўлишини талаб қиладики, токи уларнинг тавсияларини 
қўллаш терговнинг самарали ташкил этилишини таъминласин. Бундай да-

---

ражага, агар хусусий услубиётлар фақат тажриба йўли билан ишлаб 
чиқилган қоидалар ва амалиёт учун самарали тавсияларни ўз ичига олган 
тақдирда, эришилади. Криминалистик услубий тавсияларнинг тизими 
оқилона, тежамли, мақбул бўлиши керак. 
Криминалистик услубий тавсияларнинг муайянлиги. Жиноят-
ларни тергов қилишни ташкил этиш – якка тартибдаги жараёндир. Унинг 
мазмунига жиноий қилмишнинг хусусиятлари, жиноятнинг оқибатлари, 
жиноятчининг шахсий хусусиятлари, терговчининг меҳнат шароити ва 
бошқа шу сингарилар таъсир кўрсатади. Шу билан бирга, бир турдаги 
(бир хилдаги) жиноятларни тергов қилишда кўпгина умумий хусусиятлар 
ҳам мавжуддир, булар – типик тергов версияларининг мавжудлиги, исбот-
лаш предметининг умумий эканлиги, тергов ҳаракатларига тайёргарлик 
кўриш ва уни ўтказиш хусусиятларининг ўхшашлиги ва бошқалар. Шу са-
бабли криминалистик услубий тавсиялар имкони борича тайин, лекин би-
рон-бир ягона хусусий ҳол учун эмас, балки мазкур турдаги жиноятларни 
очиш, тергов қилиш ва уларнинг олдини олишни ташкил этиш ҳамда 
амалга ошириш учун мўлжалланган бўлиши керак. Криминалистик услу-
бий тавсияларнинг умумийлиги ва аниқлиги, меъёри уларнинг амалиёт 
эҳтиёжлари ҳамда назарий имкониятлари билан боғлиқ илмий қоидаларни 
тавсифлаш даражасида намоён бўлади.