Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

54-м о д д а. Вакилнинг ваколатлари


Судда иш юритиш ваколатлари вакилга ҳамма процессуал ҳаракатларни ваколат берувчи номидан амалга ошириш ҳуқуқини беради.
Шартнома ва устав бўйича вакиллик қилувчининг арз қилинган талаблардан бутунлай ёки қисман воз кечиш, уларнинг асосини ёки предметини ўзгартириш, миқдорини кўпайтириш ёки камайтириш, даъвогарнинг талабларини тан олиш, келишув битими тузиш, ваколатларни бошқа шахсга ўтказиш (бошқа шахсга ишониб топшириш), суднинг ҳал қилув қарори (ажрими) устидан шикоят бериш, ижро варақасини ундирувга қаратиш, даъво қўзғатувчига тегишли деб қарор чиқарилган мол-мулк ёки пулни олиш ваколати тўғрисида ҳар бир алоҳида ҳолда ваколат берувчи томонидан топширилган ваколатномада махсус изоҳ берилиши керак.
Қонун ФПКнинг 54-моддаси мазмунидан ишлар англашила­дики, судда иш юритиш вакилга ҳамма процессуал ҳаракатларни ваколат берувчи номидан амалга ошириш ҳуқуқини бериши кўрсатилган.
Шартнома, устав бўйича вакиллик қилувчиларнинг, арз қилин­ган талаблардан бутунлай ёки қисман воз кечиш, уларни асосини ёки предметини ўзгартириш, миқдорини кўпайтириш ёки камайти­риш, даъвогарнинг талабларини тан олиш, келишув битимини тузиш, ваколатларни бошқа шахсга ўтказиш (бошқа шахсга ишониб топшириш), суднинг ҳал қилув қарори (ажрими) устидан шикоят бериш, ижро варақасини ундирувга қаратиш, даъво тақдим этувчига тегишли деб қарор чиқарилган мол-мулк ёки пулни олиш ваколати тўғрисида ҳар бири алоҳида ваколат берувчи томонидан топширилган ваколатномада махсус изоҳ берилиши керак.
Бир шахс (ишонч билдирувчи) томонидан иккинчи шахсга (ишончли вакилга) учинчи шахслар олдида вакиллик қилиш учун берилган ёзма ваколат ишончнома ҳисобланади. Ишончли вакил ўзига ишончнома билан берилган ваколатлар доирасида иш олиб боради.
Юридик шахс номидан, шунингдек юридик шахсга ҳам ишонч­нома фақат юридик шахснинг уставида (низомида) кўрсатилган фаолият мақсадларига зид бўлмаган битимларни тузиш учунгина берилиши мумкин (ФКнинг 134-моддаси).
Ишончнома оддий ёзма шаклда ёки нотариал шаклда расмийлаштирилади.
Нотариал шаклни талаб қилувчи битимларни тузиш ёхуд юридик шахсларга нисбатан ҳаракатларни амалга ошириш учун берилган ишончнома нотариал тасдиқланган бўлиши керак, ушбу Кодекснинг 136, 137, 138-моддаларида назарда тутилган ҳоллар ва қонун ҳужжатлари билан ишончноманинг ўзгача шакли белгилаб қўйилган бошқа ҳоллар бундан мустасно (ФКнинг 135-моддаси).
Аммо ФПКнинг 54-моддасида кўзда тутилган ҳаракатларни ўзларига берилган ваколатномада махсус кўрсатилган бўлсагина амалга ошира оладилар.
Демак, фуқаролик процессуал қонунчилигида вакиллик қилув­чининг ваколатига, қонунда кўрсатилган ваколат билан бирга қонунда белгиланган, бироқ бу ҳуқуқларни махсус ишончномада кўрсатилиши талаб этилади. Масалан, ФПКнинг 34-моддасида ишда иштирок этувчи шахсларга берилган ҳуқуқ ва мажбурият­ларнинг аксариятидан фойдалана оладилар, бироқ шу моддада кўрсатилган айрим қоидалар ҳам ишочномада махсус кўрсатилган бўлишлиги талаб этилади. Бунинг боиси шундан иборатки, ушбу моддада ҳам бундай қоиданинг киритилишига асос бўлиб, масалан, даъвонинг асосини, предметини, миқдорини ўзгартириш, ваколат берувчи шахснинг моддий-ҳуқуқи билан боғлиқ бўлишидир.
Агар ваколат берувчи қонунда кўрсатилган махсус ҳуқуқ ва мажбуриятлардан фойдаланиш ҳуқуқи берилган бўлса, бу ҳақда ишончномада кўрсатилиши лозим.
Суддаги вакилнинг ваколати судья томонидан текшириб аниқ­ланган бўлиши лозим. Борди-ю, фуқаролик ишини судда кўришда вакил ишончномага амал қилмаган ҳолда унга берилган ваколат доирасидан чиқадиган бўлса, вакиллик қилишни лозим топса, процессуал ҳаракатларини тан олиши мумкин, акс ҳолда иш бўйича апелляция тартибида прокурор протест келтиришга асос бўлади.