Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

304-м о д д а. Ҳужжатни сақловчининг мажбуpиятлари


Йўқолганлиги ҳақида ариза берилган ҳужжатни сақловчи эълон чиққан кундан эътиборан уч ой муддат ўтгунига қадаp ажpим чиқаpган судга ўзининг ҳужжатга бўлган ҳуқуқлаpи тўғpисида аpиза беpиши ва шу билан бирга ҳужжатнинг асл нусхасини тақдим этиши шарт.


1. Қонун йўқотилган ҳужжатни сақловчи шахсга ҳам маълум мажбуриятларни юклайди. Масалан, уч ой муддат ўтгунга қадар ажрим чиқарган судга ўзининг қимматли ҳужжатга нисбатан қан­дай ҳуқуқий муносабатда эканлигини билдириши лозим. Ҳужжатни сақловчи қимматли қоғоз (ҳужжат)га нисбатан бўлган ҳуқуқини ажрим чиқарган ва матбуотда эълон қилинган судга бориб, ҳужжат­га нисбатан мавжуд ҳуқуқини шахсан исботлаб бериши ёки ўзига тегишли ҳужжатларни тўлиқ ва беками-кўст судга юборишга ҳақли.
Демак ҳужжатни сақловчи судга икки турдаги аризани бериши назарда тутилади:
а) ҳужжатни сақловчи йўқотилган ҳужжатга нисбатан ҳеч қандай ҳуқуқи йўқлиги ва унга нисбатан талаби ҳам йўқлигини билдирувчи ариза;
б) йўқотилган ҳужжатни сақловчи шу ҳужжатга нисбатан маълум доирада ҳуқуқи мавжудлигини бирдиради.¹
Йўқотилган ҳужжат сақловчининг судга қайси мазмунда ариза беришига қараб қонунда белгиланган процессуал ҳуқуқий оқибат вужудга келади. Биринчи ҳолатда суд ҳужжатни сақловчини йўқолган ҳужжатга нисбатан ҳеч қандай талаби йўқлиги туфайли чақириб иш юритишни тугатиш ва шу билан бирга тегишли муассасани қимматли қоғозларга оид турли операцияларни ўтка­зишни тақиқлаш ҳақидаги ажримни бекор қилади ва иш юритишни тугатиш ҳақида ажрим чиқаради.
Суд иш юритишни тугатиш тўғрисидаги ажримга асосан йўқо­тилган ҳужжатни сақловчи шахсда сақланаётган ҳужжатнинг асли нусхаси тақдим этувчи шахсга қайтариб берилади.


305-м о д д а. Судьянинг ҳужжатни сақловчидан аpиза
тушганидан кейинги ҳаpакатлаpи


Ҳужжат йўқолганлиги ҳақида эълон чиққан кундан эъти­боран уч ой муддат ичида ҳужжатни сақловчидан судга аpиза тушган тақдиpда, судья ажрим чиқариб, унда ҳужжати йўқол­ганлиги ҳақида аpиза беpган шахсга ҳужжатни сақловчидан ҳужжатни олиб қўйиш тўғpисида унга қарши умумий таpтибда даъво тақдим этиш учун муддат беpади ва бу ҳақда ҳужжатни сақловчини хабаpдоp қилади. Бу муддат икки ойдан ошмас­лиги лозим.


1. Фуқаролик процессуал қонунчилигига кўра тақдим этувчига деб берилган ҳужжат йўқолиши ва уни бошқа бир шахснинг (ҳужжат сақловчининг) қўлида эканлиги ҳақида эълон берган судга ариза тушган тақдирда, судья ҳужжат йўқотган, шунингдек ҳужжатни сақловчи шахсларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида суд ҳужжат йўқотган шахсга ҳужжатни сақловчи шахсга нисбатан ишда низо мавжуд бўлган тақдирда қарши даъво қўзғатишга ҳақли эканлиги ва бундай процессуал ҳаракат учун икки ой муддат белгиланганлиги суднинг ажримида ифодаланганлиги ҳақида ҳужжатни сақловчи шахсга хабардор қилиниши мазкур қоидада кўрсатиб берилган.
2. Ушбу масала бўйича Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми қарорининг 7-бандида агарда матбуотда эълон қилингани-дан сўнг ҳужжатни сақловчи уни судга тақдим этиб, унга даъво қилмаслигини баён этса, суд чақириб иш юритиш бўйича иш юритишни тугатиш ҳақида ажрим чиқаради ва шу билан бирга ҳужжат бўйича ижро қилиш ҳаракатларини тақиқлашни бекор қилиб, аризачига сақловчи томонидан тақдим этилган ҳужжатни қайтаради.
Агарда ҳужжат сақловчи йўқотган ҳужжатга нисбатан даъво қилса, суд ФПКнинг 305-моддасида кўзда тутилган талаблар бажа­рилганидан сўнг тақдим этувчига деб берилган ҳужжатлар йўқоти­лиши сабабли уларни тиклаш ҳақидаги аризани кўрмасдан қолди­ради. Бундай ҳолатда тақиқлаш чоралари иш судда кўрилгунга қадар ўз кучини сақлаб қолади, уларни бекор қилиш ФПКнинг 306-моддасига кўра амалга оширилади.
Агар ариза берувчи шахс ҳужжатни сақлаб турувчи шахсга нисбатан қарши даъво қўзғатадиган бўлса, даъво умумий тартибда судловлилик қоидасига кўра, жавобгар яшаб турган ҳудуддаги судда кўрилади.
Бу ҳақда юқоридаги Пленум қарорида “ФПКнинг 305, 306-моддаларида кўрсатилган даъвонинг тааллуқлилиги фуқаролик-процессуал қонунчилигининг умумий қоидалари бўйича белгила­нади ва унга кўра, даъво жавобгар яшаш жойида қўзғатилади” деб белгиланган.