Ўзбекистон републикаси

12.3.Газ конлари захираларини ҳисоблаш
Икки ҳолат кўриб чиқилади. Биринчи ҳолат - газқамровчи таналарнинг шакли, ҳажми, ҳолати ва режими умуман номаълум аммо, табиий очилмаларда ёки бурғулаш қудуқларида газ берувчи газли струялар аниқланган. Иккинчи ҳолат - газқамровчилар таналарнинг(уларда газ бирламчи ётиш ҳолатида жойлашади) шакли, ўлчами ва бошқа шароитлари маълум, аммо, газқамровчи қатлам қум ётқизиқлари бўлиб, ундан чуқурда газ таъминоти учун манба аниқланмаган.
Биринчи ҳолатда, шу жумладан, газ конининг ҳарактери ўрганилган ва бир қанча эксплоатация қилинаётган қудуқлар мавжуд бўлган ҳолларда, юқорида келтирилгани каби нефт захираларини ҳисоблаш учун эгри чизиқлардан фойдаланилади. Ординаталар ўқига газ қазиб чиқариш қийматлари, абсцисса ўқига эса эксплоатация вақти (ойлар, йиллар) жойлаштирилади, эгри чизиқ расмда келтирилган эгри чизиқ билан бир ҳил бўлади. Келгуси эксплоатация йилларига жавоб берувчи ординаталар йиғиндиси, масалан 10, 11, 12 ва х.к. ер қаърида газ захиралари бўлиши мумкинлиги тўғрисида тасаввур беради.
Бўлиши мумкин бўлган захиралар тўғрисида қазиб олинган газнинг миқдори ва суткалик дебити бўйича ҳам тасаввурга эга бўлиш мумкин. Газнинг суткали дебити q₁м³ моментгача пасайганда қазиб олинган газ миқдорини Q₁м³ орқали белгилаймиз. Шартли равишда суткали дебит янада пасайган ва q₂м³ (q₂ < q₁) га тенг бўлганда барча вақт давомида қазиб олинган газ Q₂м³ билан белгиланади.
Суткали дебитни q = q₁ - q₂ қийматга пасайиши Q = Q₂ - Q₁ қазиб олинган газ қийматига жавоб беради ва суткали дебитнинг 1 м³ га пасайиши ер қаъридан қазиб олинган Q’   газга тўғри келади. Унда қудуқнинг қолган хаёти давомида ёки суткали дебит q₂ дан q_n гача пасайган вақтда 0 га тенг бўлади,   газ қазиб олинади.
Шуни ҳам такидлаш лозимки, ҳисоблашнинг барча ҳолатларига алоҳида тўҳталиб ўтирмасдан ёпиқ қудуқдаги газнинг ўртача босими бўйича захирани ҳисоблаш ишлари ўтказилиши мумкин.
Иккинчи, яъни газ қамровчи жинсларнинг шакли ва бошқа шароитлари маълум бўлган ҳолатларда, масалан, қум қатламларида ҳисоблаш ишлари қуйидагича олиб борилиши мумкин. Айтайлик, қудуқ бўғизидан 200 метр чуқурликда ўлчанган бирламчи босим 25 атмосферани, газли майдан 1км² ни, газли қатлам қалинлиги 1метрни, ғоваклик ва қатлам газдорлиги қум ҳажмига нисбатан 0,25ни ташкил этсин. Қатламнинг ғовак жойлари ҳажмини қуйидагича аниқлаймиз:
1000000∙1∙.,25=250000 м³
қудуқларнинг чиқиш жойи бўйича 1.2 атм.ли охирги босимдаги газ эгаллаши мумкин бўлган ҳажм:
250000(25 – 1,2)= 5950000 м³
Бу қудуқлар бўғизида ҳароратга тузатишлар киритилишини ҳисобга олмаган ҳолда босимни 25дан 1,2 атмосферагача етказиш орқали уни айни қатламдан олиш мумкин бўлган газнинг максимал захирасиини ҳисоблаш мумкин. Ҳарорат 0⁰С га келтирилганда газ захираси бир қанча кичик бўлади. Тузатиш қийматлари қудуқлар чуқурлигига ва жойнинг ўртача йиллик ҳароратига боғлиқ.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, юқорида айтиб ўтилган усулларда олиб борилган ҳисоблашлар фақат нисбатан катта босим остида жойлашган ётқизиқлардаги газ захираларини ҳисоблашдагина у ёки бу даражада қониқарли натижалар беради. Агар ётқизиқ тагида ётган горизонтлардан тўйинувчи газ оқимлари мавжуд бўлса, унда келтирилган усуллар ижобий натижалар бермайди. Бундай ҳолларда эксплоатация эгри чизиқлари усулидан фойдаланилади.