«Ўзбекистон давлати ва ҳУҚУҚи асослари» (8-синф) дарслиги бўйича саволлар ва жавоблар

«Ҳуқуқ нормаси» деганда нимани тушунасиз?

Жавоб: Бир-биридан ажратиб олишимиз учун муайян меъёрлар, усуллар, воситалар ва ҳужжатлар зарурдир. Бундай имкониятни бизга ҳуқуқ нормалари беради. Ҳуқуқ нормаси – бу ҳуқуқ тизимининг энг асосий, дастлабки элементи. Ҳу қуқий нормалар жамиятнинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий тузилиши билан белгиланадиган, давлат томонидан ўрнатилган, бажа рилиши жамиятнинг барча аъзолари учун умуммажбурий бўл ган, ижти моий муносабатларни тартибга солувчи қоидалардир.
Ҳуқуқ нормасининг асосий вазифаси – ижтимоий муносабатларни тартибга солиш. Ҳуқуқ алоҳида нормалар, хулқ-атвор қоидаларидан ташкил топган.

118. 
     Ҳуқуқий нормасининг таркибий элементларини айтиб беринг.
     

Жавоб: Ҳуқуқий норма тузилишига кўра бир-бири билан боғлиқ бўлган қуйидаги уч таркибий қисм (элемент)дан: гипотеза, диспозиция, санкциялардан ташкил топиши мумкин.
Гипотезада норма ҳаракатга келиши учун зарур бўлган шарт-шароитлар баён этилади.
Диспозицияда хулқ-атвор қоидаларининг ўзи ифодаланиб, ҳуқуқ субъектларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари белгилаб берилади.
Санкцияда ҳуқуқ нормалари бажарилмагани учун давлат томонидан қўлланиладиган мажбурлов чораси баён этилади.
Айрим қонун ҳужжатларида ҳуқуқ нормаси бу уч таркибий элементдан эмас, балки 2 та таркибий элементдан ташкил топган бўлиши ҳам мумкин. Масалан, ҳар қандай мамлакат Конституциясидаги моддалар асосан гипотеза ва диспозициядан иборат бўлиб, санкция элементи деярли кўзда тутилмаган.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 6- моддасини оладиган бўлсак, у ерда, «Ўзбекистон Республикасининг пойтахти – Тошкент шаҳри» деб эътироф этилган. Бу модда ҳуқуқ нормасига мисол бўла олади ва бу модда фақатгина диспозициядан иборат.

119. 
     Ҳуқуқий нормасининг таркибий элементи – «гипотеза» деганда нимани тушунасиз?
     

Жавоб: Гипотеза – юнонча сўз бўлиб, фараз қилиш, фикр юритиш деган маъно ни англатади.Гипотезада норма ҳаракатга келиши учун зарур бўлган шарт-шароитлар баён этилади. Жиноят кодексининг 203- моддасини мисол қилиб олайлик: «Сув ёки сувҳавза ларидан фойдаланиш шартларини бузиш оғир оқибатларга сабаб бўлса,энг кам ойлик иш ҳақининг эллик баробаридан юз баробаригача миқдорда жарима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари, ёхуд олти ойгача қамоқ ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади». Юқоридаги модданинг «Сув ёки сув ҳавзаларидан фойдаланиш шарт ларини бузиш» қисми гипотезага мисол бўла олади.

120.