Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти спорт гимнастика машғулотининг

1.2. Ҳозирги замон босқичининг Ўзига хос хусусиятлари

Ҳозирги вақтда замонавий спорт гимнастикаси икки ёшл бошида турибди.

Мусобақа қоидалари тубдан ўзгарган . ФИЖ мусобақа қоидаларидаги мажбурий дастурнинг бекор қилиниши ва бошқа янгиликлар қатор муаммоларни келтириб чиқарди. Уларнинг энг асосийси – замонавий гимнастика қаерга кетяпти? У алоҳида турлар бўйича мусобақалар билан бир қаторда кўпкурашни ҳам Ўз ичига олган енгил атлетика каби ривожланиши ёшлини танлайдими ёки Ўз гимнастик ан`аналарини сақлаб қоладими?
Ҳозирги босқичда гимнастика ҳам чуқурлашиб, ҳам кенгайиб бормоқда. “Чуқурлашиш–мусобақа дастурларининг янада мураккаблашуви ва техник маҳоратнинг ўсиши демак. Бу спорт гимнастикасидаги энг барқарор ёналишлардан бири. “Кенгайиш” деганда гимнастика географиясининг кенгайиши ва унинг турлари ҳамда шаклларининг кўпайиши назарда тутилмоқда. Бу ажойиб спорт тури тобора кўпроқ мамлакатларда у ёки бу кўринишда оммалашиб боряпти. Дунёнинг гимнастик картасида оқ доғ бўлиб турган мамлакатлардан жуда кучли гимнастикачилар чиқаяпти. Янги қоидалар туфайли бу жараён бугунги кунда анча тезлашди. Агар мусобақа қоидалари Ўз гармаса, унда чемпионлар орасида замонавий гимнастика учун но одатий антропометрик ў лчамларга эга бў лган, алоҳида снарядларга ихтисослашган гимнастикачиларнинг пайдо бў лиши кутилади.
Замонавий гимнастика фаол тижоратлашиб, профессионаллашиб боряпти. Ў қув-машқ жараёнида гимнастикачилар махсус жисмоний тайёргарлигининг аҳамияти ва ҳиссаси ў смоқда. Йиллик циклда мусобақа тайёргарлиги хажми, демак, мусобақаларнинг миқдори ҳамда миқёси ортяпти. Гимнастика машқларини ўргатиш жараёнини осонлаштирадиган ва бу жараённинг анча хавфсизлигини та`минлайдиган турли қўшимча воситалардан кенгроқ фойдаланилмоқда. Ўзига хос гимнастик инфратузилма ривожланиб боряпти. Айни пайтда мажбурий дастурнинг ёқ лиги базавий тайёргарлик дастурлари тўғрисидаги масалани янада кескинлаштиради. Дунё гимнастика клубларида рондат ва сальтони эндигина ўрганиб олган гимнастикачиларнинг қў рқмасдан икки карра сальтони бажаришга уринаётганларини тез-тез учратиш мумкин. Гарчи улар бунга тайёр бўлмасаларда мураккаб трюкни ўрганиб олишни жуда хохлайдилар. Иложи борича тезроқ. Бу истакни тушуниш мумкин: янги ва мураккаб, бунинг устига, хавфли нарса ҳар доим қизиқ. Бироқ яхши тайёрланиб улгурмай, вақтидан олдин бошланган ҳужум мувоффақиятга элтмайди.
Илмоқча ва харфларни тўғри ёзишни Ўзлаштир масдан туриб сўз ва ҳарфларни ёзишни бирдан ўрганиб бў лмаганидай, гаммаларни ўрганиб олмай, фартопианода п`есаларни чалиш мумкин эмас, гимнастикада ҳам у ёққа бу ёққа қарамай мураккабликка Ўз ини уриш ярамайди. Гимнастикачи, нари борса, ў ша жамланиб икки карра сальто бажаришни амаллаб ўрганиб олади. Бироқ кейин мана шу элемент устида у жиддий ва узоқ муддатга қолиб кетади. Бундан кейинроқ машқлар (ростланиб икки карра, уч карра сальтолар) унинг учун ошиб бў лмас тў сиққа айланади. Унинг гимнастикадаги ўсиши сустлашиб қолади, ба`зан бутунлай тў хтайди.
Агар гимнастикачи Ўз вақтида зарур базавий тайёргарликни, оптимал харакатланиш асосини шакллантириб олса, у ҳолда бу зерикарлироқ ишга бирмунча вақт сарфлаб, охир-оқибат керакли элементни тезроқ ўзлаштирибгина қолмай, унинг янада мураккаб турларини жадал ва мувоффақият билан ўрганиш учун зарур шароит яратади.
Бу ҳолда кўп йиллик техник тайёргарлик жараёнидаги ўргатиш тезлик, сифат ва мураккаблик даражаси ортиб борадиган машқларни ўрганишдаги ишончлилик нуқтаи назаридан анча самарали бўлади. Мураккаб элементларни Ўзлаштиришга биринчи ва иккинчи ёндошув орасидаги маҳорат ҳамда спорт натижаларининг ўсиш сур`ати бўйича тафовутлар 1-расмда кў рсатилган.

1 – расм.

Шуни қайд этиш жоизки, гимнастикада, оддийда мураккабни кўриш ва уни бажариш мураккабда эса, аксинча, оддийликни хис қилиш ва уни енгиш муҳим. Бунда техниканинг деталларини сайқаллаб, шу тариқа янада оғирроқ элементларни Ўзлаштириш учун база яратиш лозим.

Масалан, умбалоқ ошишни икки карра ва уч карра сальто учун тайёрлов ҳаракати сифатида баҳолаш мумкин. Бу ҳолатда уни ижро этиш техникасига қўйиладиган талаблар бошланғич тайёргарликнинг энг оддий акробатик элемент бўлган умбалоқ ошишга қўйилганидан Ўзгачароқ бўлади. Умбалоқ ошиш техникасида бир қатор деталлар юзага келадики, уларни аниқ бажариш жиддий қийинчиликларни туғдиради. Бир бирига жуда яқин элементлар орасидаги тафовутларни, айни пайтда мутлақо ҳар хил бўлиб туюлган элементлар орасидаги ў хшашликни кўра билиш керак (масалан, яккачў пдаги “Ковач” ҳамда таяниб сакрашдаги “Цухакара”). Оддийда мураккабни ва мураккабда оддийни кўриб, бажара олиш мураббий ҳамда гимнастикачи маҳоратининг энг муҳим қирраларидан ҳисобланади.