Ózbekistan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministirligi

As pisiriw sisteması. Awız tesigi bastın’ astında jaylasqan. İshekliktin’ aldın’g’ı h’a’m keyingi bo’limlerinin’ ishki ju’zi xitin kutikula menen qaplang’an. Arqa shıg’arıw tesigi talson
o’simshesinin’ qarın ta’repinde ornalasqan. Bawırı bir jup as pisiriwshi bezlerden ibarat. Joqarı shayanta’rizlilerde (onayaqlarda) qısqa jutqınshaq, keyingi bo’limi 2 bo’lmeli
asqazandı payda etedi. asqazannın’ birinshisi kardial, yag’nıy shaynawshı asqazan,ekinshisi pilorik asqazan - elek wazıypasın atqaradı. Orta ishek bawır menen baylanısqan. Bawır kletkaları
awqatlıq zattı orap alıp sin’iriw qa’siyetine iye. Bawırı ku’shli roawajlang’an da’rya shayanının’ orta ishegi ulıwma isheklik uzınlıg’ınan 20 ese kishi boladı. Suyıq awqat orta ishekten bawır
tu’tikshelerine o’tip sin’iriledi.
Dem alıw sisteması. Mayda shayanta’rizliler terisi arqalı dem aladı. Ko’pshilik to’rleri sag’aq arqalı dem aladı. Shayanta’rizlilerdin’ sag’aqları teri menen baylanıslı. On ayaqlı shayanta’rizlilerdin’ sag’aqları bas-ko’kirek qalqanı astında ornalasqan. Da’rya shayanının’
sag’aqları e qatar bolıp, jaq ayaqları h’a’m ju’riw ayaqları tiykarında ornalasqan.Suw basko’kirek qalqanının’ bir sheti menen dene aralıg’ında payda bolg’an tesik arqalı kiredi. Ekinshi shetindegi tesikten shıg’ıp ketedi. Gemo’limara menen tolg’an dene boslıg’ı usı sag’aq ishine de
kiredi. Sag’aqlardın’ ju’da’ juqa kutikulası arqalı gaz almasıw boladı.
Qurg’aqta o’mir su’riwshilerde atmosfera h’awası menen dem alıwg’a mu’mkinshilik beretug’ın arnawlı iykemlesiwler bar. Mısalı qurma urısı shayanı o’kpe menen, h’o’lkeshlerde (mkritsalarda) qarın ayaqları boslıg’ında ko’p tarmaqlang’an h’awa toltırılg’an tu’tiksheler
boladı. Bul traxeyalarg’a uqsap ketedi.
Qan aylanıw sisteması. Ashıq tu’rde, gemo’limfa tamırlarında az mug’darda dene quwıslıg’ı sinuslarda ag’adı. Qan tamırlarının’ diywalı epiteliy menen qaplang’an. Teri menen dem alıwshılardı tek ju’rek saqlanıp qalg’an yamasa qan aylanıw sisteması ulıwma joq
(japıraqayaqlılar).
Ju’regi bir neshe kameralı tu’tik ta’rizli yamasa quwıqsha ta’rizli bolıp denesinin’ arqa bo’leginde jaylasqan. Sag’aqlarda kislorod penen toyıng’an gemo’limfa arnawlı vena tamırları arqalı ju’rek aldına kelip quyıladı. Ju’rek diywalında tesik ta’rizli klapanlı ostiyler (tesikler)
ornalasqan. Da’rya shayanında bular 3 jup. Ju’rektin’ aldında 3, arqa ta’repinde 1 iri arteriyalar shıg’adı. Ha’r bir qan tamırı bir neshe mayda qan tamırlarına aylanadı h’a’m dene boslıg’ına kelip qosıladı. Gomo’limfa O2 ni berip SO2 aladı. Keyin sag’aqqa barın O2 ge toyınıp, ju’rekke keledi. Gemo’limfanın’ ren’i plazmada erigen dem alıw pigmenti - gemoglobin yamasa gemotsianinge baylanıslı. Bo’lip shıg’arıw sisteması. 1-2 jup antennal yamasa maksilyar bezlerden ibarat. Joqarı shayanta’rizlilerdin’ bo’lip shıg’arıw organı bas bo’liminde ornalasqan bir jup uzın shatısqan tu’tiksheden ibarat. Quwıq antennalar tiykarında sırtqa ashıladı. Sonın’ ushın joqarı shayanta’rizlilerdin’ bo’lip shıg’arıw sisteması antennal bezler delinedi. Joqarı
shayanta’rizlilerdin’ lichinkasının’ bo’lip shıg’arıw sisteması maksilyar bezlerden ibarat. Bul bezlerdin’ shıg’arıw jolı astın’g’ı jaq tiykarına ashıladı.