Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

XVIII ásirdiń ekinshi yarımında ekonomika hám mádeniyattıń joqarılawı. XVIII ásirdiń birinshi yarımında Franciya menen gúreste jeńiliske ushıraǵan ispan burbonları ózleriniń Italiyadaǵı jerlerinen ayırıldı. Biraq burbonlardıń jeńilisinen paydalanıp óz ǵárezsizligin qolǵa kiritiw ushın Italiya júdá kúshsiz edi. Tuwrı, batısta jeńgenler ǵárezsiz Neapolitan mámleketin dúzgen edi, biraq arqadaǵı eń bay hám ekonomikalıq jaqtan rawajlanǵan walayat – Lombardiya 1748 jılǵı Axen tınıshlıq pitimi boyınsha Avstriya quramına qosıp alındı. Oraylıq Italiyada bolsa avstriyalı gabsburglar shańaraǵı wákili Toskananıń ullı gercogi boldı. Bir shet el zulımı basqası menen almastı, mámleket basqınlar hám saray hiyleleri aldında qorǵawsızlıǵınsha qala berdi.

XVIII ásirdiń ekinshi yarımında Italiya bir neshe on jıl tınısh rawajlanıw dáwirin basınan keshirdi hám kóp jıllıq wayrangershilikten áste-aqırın ózin tikley basladı, ekonomika hám mádeniyattıń tikleniwi júz berdi. Xalıq sanınıń ósiwi hám awıl xojalıq ónimlerine bolǵan talaptıń ósiwi nátiyjesinde súriletuǵın jer maydanları kóbeyip, agrar mádeniyat rawajlandı, hasıldar Po oypatlıǵında mámlekette birinshi kapitalistlik tiptegi xojalıq payda boldı. Baylardıń burjualasıw processi baslandı. Qalalarda, ásirese Arqa Italiyada, oraylasqan manufakturalar sanı artıp bardı. Qalǵan territoriyalarda bolsa pıtırańqı manfaktura sanaat islep shıǵarawınıń tiykarǵı formasına aylanıp qaldı.

Mámleket turmısında júz berip atırǵan ózgerisler mádeniy turmısta da óz kórinisin taptı. Qáliplesip atırǵan burjualıq turmıs tárziniń kóplep tárepleri Parinidiń qosıqlarında, Gol`donidiń p`esalarında kúlki astına alındı. Muzıkada klassik operalar ornına shoq hám kúlkili, qaharmanları apiwayı xalıq ishinen shıqqan operettalar keldi.

Usı dáwir Italiya aǵartıwshı patriotları da mámlekettiń ekonomikalıq qalaqlıǵı hám siyasiy kúshsizligi sebeplerin anıqlawǵa, olardı joq etiwge háreket etti. Italiya mámleketleriniń baslıqların siyasiy birlesiwge shaqırıp, Neapolitan universiteti professorı, ataqlı aǵartıwshı patriot A. Jenaveze: «Búgin pıtırańqı hám usı sebepli júdá kúshsiz Italiya birleskende, rawajlanǵan hám qúdiretli mámleketke aylanatuǵın edi», - dep jazǵan edi. 70-80-jıllarda aǵartıwshı patriotlardıń ármanları ámelge asqanday túyiledi. Bazı Ital`yan mámleketleri olardıń másláhátleri sebepli bir qatar burjua reformaların ámelge asırdı. Biraq olar júdá sheklengen bolıp, nátiyje mámlekettiń ahwalına aytarlıqtay tásir kórsetpedi.

Sonday bolsa da, Italiyanıń siyasiy hám ekonomikalıq qalaqlıǵı onıń húkimdarların da mámleketti birlestiriwge shaqıratuǵın edi. XVIII ásirdiń 90-jıllarınan Italiyanı shet el basqınshılarınan azat etiw hám mámleketti birlestiriw ushın háreket baslanıp, bul háreket Risorjimento (ital`yansha Oyanıw) atın alǵan.
Sorawlar:

1. 
   XVI a’sirde Italiyada pitiran’qiliq da’wirinde qanday siyasiy waqiyalar ju’z berge ha’m bunday qolayliq sha’rayattan qaysi ma’mleketler paydalanip qaliwg’a uring’an?
   
2. 
   XVI-XVII a’sirdin’ birinshi yariminda Italiya ekonomikasinda qanday o’zgerisler ju’z bergen?
   
3. 
   Italiyanin’ a’sirese qaysi wa’layatlarinda awil xojalig’i ha’m irrigaciya isleri joqari da’rejede rawajlanip bardi?
   
4. 
   XVI-XVIII a’sirlerde Italiya tariyxinda ju’z bergen en’ iri qozg’alan’lardan qaysilarin bilesiz?
   
5. 
   XVIII a’sirdin’ ekinshi yariminda Italiyanin’ rawajlaniwinda o’zinin’ u’lken u’lesin qosqan professor ha’m ag’artiwshilardan kimlerdi bilesiz?