Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Awıl xojalıǵı. Italiyan diyxanlarınıń kópshiligi erkin, azat bolsa da, ele jańa dáwir baslarında-aq jerlerinen ayırılıp, kámbaǵal ijarashılarǵa hám batraklarǵa aylanatuǵın edi.

Italiyada shirkew hám mámleket salıqlarınan ruwxanıyler hám baylar tolıq azat etilgen bolıp, bul salıqlardıń bárshe awırlıqları diyxanlar moynında edi. Soǵan qaramastan, Italiya awıl xojalıǵında, ásirese XVI ásirdiń ekinshi yarımında úlken jetiskenliklerge erisildi. Bos jatqan jerlerdi tazalaw esabına súriletuǵın jerler maydanı keńeydi, Toskana hám Lombardiyada keń kólemde melioraciya hám irrigaciya isleri alıp barıldı, hámme jerde dánli eginler kóplep egildi. Jańadan payda bolǵan egin mákke tez jayılıp ketti, salı, kenep egiw, citruslı terekler otırǵızıw hám qant qamısın jetistiriw kóbeydi. Pille qurtın baǵıwda paydalanılatuǵın tut tereklerin ósiriwge ásirese úlken itibar berildi. Sharwashılıqta da málim jetiskenliklerge erisildi: mallardı pada etip baǵıw engizildi. Qubla Italiyada koyshılıq jaqsı rawajlandı.

Awıl xojalıǵındaǵı rawajlanıw da tap sanaattaǵı sıyaqlı, XVII ásir baslarınan turǵınlıq penen, ásirdiń ekinshi yarımınan bolsa krizis penen almastı. XVII ásir ortalarına kelip kóplep ózlestirilgen jerler jáne taslandı bolıp qaldı. Jaylawlar hám ańshılıqqa móljellengen qorıqxanalar kóbeyip bardı.

Awıl xojalıǵındaǵı túskinliktiń de tiykarǵı sebebi qáliplesken múnásebetlerdiń eskirip qalǵanlıǵı, jańa kapitalistlik qatnasıqlardıń bolsa júdá ástenlik penen kirip kiyatırǵanlıǵında edi. XVII ásirde qalalılar tárepinen awıl xojalıǵına sarplanǵan úlken qarjı da bul tarawda keskin ózgerislerge alıp kelmedi. Diyxanlardıń kámbaǵallasıwı, gedeylik, qaraqshılıq XVII ásir Italiya turmısınıń ajıralmas bólimine aylandı.

Siyasiy pıtırańqılıq birden-bir milliy bazardıń qáliplesiwine de tosqınlıq qılıp atırǵan edi, diyxanlardıń kámbaǵallıǵı bolsa sanaat ónimleriniń bazarın da sheklep qoyıp atırǵan edi.

XVIII ásirdiń birinshi yarımında Italiyanıń ekonomikalıq krizisi hám siyasiy ǵárezliligi jáne de kúsheydi. Sanaat islep shıǵarıwı keskin páseydi: toqımashılıq Florenciyada 20 ese, Veneciyada bolsa 30 ese kemeydi. Óndiristiń rawajlanıwı kesent etip turǵan sheklewler bul-qala-mámleketlerdiń húkimetleri tárepinen ornatılǵan reglamentaciya, kapitaldıń joqlıǵı, ishki bazardıń oǵada tarlıǵı hám shet el básekesi edi. Ishki hám sırtqı sawdanıń páseyiwi bul jerde Avstriya hám basqa mámleketler sawdagerleriniń húkimranlıǵına alıp keldi.

Soǵan qaramastan siyasiy ǵárezlik hám pıtırańqılıq Italiyada XVIII ásirdiń ekinshi yarımınan sezilerli ekonomikalıq joqarılaw baslanadı. Xalıqtıń kóbeyiwi nátiyjesinde awıl xojalıq ónimlerine bolǵan talap kóbeyedi, awıl xojalıǵı hám sanaatqa kapitalistlik qatnasıqlar kirip kele basladı. Arqa Italiyada dáslepki oraylasqan manufakturalar payda boladı. Biraq pıtırańqı manufaktura xojalıǵı sanaat islep shıǵarıwınıń tiykarǵı forması bolıp qala berdi.