Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Martin Lyuter
ardı. 1520-jıl 15-iyunda papa Lev X (1475-1521) Lyuterdi shirkewden quwıwǵa baǵdarlanǵan bulla járiyaladı.

Papa wákilleri bulla jazıwın Germaniya boylap tarqatıp, Lyuter shıǵarmaların órtewdi shólkemlestirdi. Buǵan juwap retinde Lyuter óz shákirtleri járdeminde shirkew kitapları hám bulla jazıwların jaǵıp jiberdi. 1521-jıl basında Lyuter hám onıń táreptarları shirkewden quwıldı. Lyuter Rim sudına barıwdan bas tarttı hám 1521 jılda onı Vorms qalasındaǵı imperatorlıq sudına shaqırdı. Bunnan eki jıl aldın-1519-jılı nemis knyazları Muqaddes Rim imperiyasınıń imperatorı qılıp, ullı katolik karolı Ferdinand hám Izabellanıń aqlıǵı ispan karolı Karl I (1500-1558) dı saylanǵan edi. Jańa imperator endi Karl V dep ataladı. Ispaniya haqqında, «bul-quyashı batpaytuǵın imperiya», delinetuǵın edi. Óz basında bir neshe tajlardı jıynaǵan Karl V Ispaniya, Niderlandiya, nemis jerleri, Neapol hám Siciliya, Jańa Dun`ya jerlerine húkimranlıq qıldı.

Karl V haqqında onıń «watanı joq karol» deytuǵın edi. Niderlandiyada tuwılıp, ol jerde 17 jasına shekem jasadı. Jaslıǵında Karl hár tárepleme joqarı maǵlıwmat alǵan finland, ispan, nemis, francuz hám italayan tillerin biletuǵin edi. Karl V shıraylı hám kelisken adam edi. Ol heshte sharshamas, óz maxsetine jetisiwde háreketsheń, hár qanday qıyınshılıqlardı jeńe alatuǵın edi. Biraq óz háreketiniń jetiskenligine qaramastan ol az sóyleyuǵın hiyleker edi. Karl V dún`ya xristianlarınıń katolik mámleketin dúziwdi arzıw qılıtuǵın edi. Lyuterdiń dosları, onıń ómiri ushın qáwipsinip, Vormsqa barmawdı keńes etti. “Mennen hámme nárseni kútińler, tek taliymatımnan waz keshiwdi emes. Men qashpayman hám eń sońǵı kúnime shekem tán alatuǵınım, óz tálimatımnan bas tartpayman!”,- bul batır insan óz táreptarlarına áne usınday juwap berdi.

Vormsqa baratuǵın jolda onı kewilli túrde kútip aldı, kóplep xalıq toplandı hám ol óz duwaların oqıdı. Vorms ushırasıwı onıń ushın eń áhimiyetli waqıya bolıp qaldı. Qala kósheleri hám maydanlardı xalıq aǵımı toltırıp jiberdi.

Imperator Lyuterden óz tálimatınan waz keshiwdi talap etti, biraq ol papaǵa boysınıwdan hám indugenciyalardıń satılıwın maqullawdan bas tarttı. Jıynalǵanlarǵa múrájet etip, Lyuter óziniń ataqlı sózlerin ayttı; “Men usı sózimde turıppan, hám basqasha bola almayman. Quday maǵan kómeklesedi. Amin”. Onıń sózleri dawamında zaldan maqullaǵan dawıslar esitilip turdı.

Suddan keyin kópshilik Lyuterdi hám Yan Gustiń (1369-1415) táǵdiri kútip atır, dep oylaǵan edi. Biraq Saksoniya kurfyursti Fredrix III Danıshpan (1463-1525) onıń qasına járdemge keldi. Lyuterdi óz saraylarınan birine jasırıp qoydı. Ol jerde Lyuter ricar` Georg atı menen jasadı hám Injil hám diniy jazıwların nemis tiline awdardı. Ol sarayda jasar eken, bul waqıtta Vittenburg hám basqa jerlerde katolicizmniń qulawı baslandı. Reformaciya baslandı. Germaniya jollarında xalıqtı tek Rim papaları emes, bálki dún`yalıq knyazlar hákimiyatın awdarıp taslawǵa tayın shirkewge qarsı táreptarlar ızǵıp júrer edi. Lyuter bul shaqırıqlardı qabıl qıla almadı. Ol óz táreptarlarına keskin qarsı turdı hám knyazlardı shirkew ústinen óz húkimranlıǵın ornatıwǵa shaqırdı. Martin Lyuterdiń “Basqınshı hám qaraqshı diyxan toparlarǵa qarsı” sózler ayttı, hám olar ólim jazasına ılayıq degen pikirdi ayttı.