Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

XVI ásir baslarında katolik shirkewi. Hár bir dindardiń ármanı Qudaydıń jerdegi janlı kórinisi Rim papasi jasap atırǵan muxaddes qala –Rimdi kóriw edi. Júz mıńlap adamlar barlıq Evropa mámleketlerinen hám jámiyettiń barlıq katlamlarınan óz arzıwlarına jetisiw ushın alıs Italiyaǵa, Rimge ziyaratqa baratuǵin edi. Biraq kóbinshe bul ziyaratlar dindarlardıń oylaǵanınday bolmas edi. Papanıń qudireti tek onıń qudayǵa shúkirshilik hám shın júrekten isenimi menen emes, shirkewdiń baylıǵı menen de kórsetiler edi. Ápiwayı diyxannan tartıp qudiretli knyazǵa shekem hámme óz dáramatlarınıń onnan bir bólimin shirkewge beriwi kerek edi. Papa ǵáziynesine joqari diniy lawazımlar-episkop hám abbatlardı tayınlawda úlken payda keltirer edi. Papa hámeldarlarınıń san-sanaqsız armiyası óz bilgenlerinshe shuǵıllanar edi. Papa hámeldarlarına para bermesten papalıq bólimlerinen hesh qanday hújjetti alıp bolmas edi. Qımbatbaha sawǵalarsız Rimge barıp bolmaytuǵın edi-paranı tek kardinallar emes, papanıń ózi hám alar edi. Bul dawirde ásirese indulgenciyalar-gunalarınan keshiw haqqında papa jarlıqları menen sawǵa qılıw keń tarqaladı. Shirkew tek júz bergen gunalar ǵana emes, endi júz beretuǵınları menen de keliser edi!

XVI ásirde indulgenciyalardı satıw katolik mámleketlerde ulıwma qolaysız háreketlerge iye boldı. Olardı hamme orınlarda satatuǵın edi, ásirese monarxlar bul is penen shuǵıllanatuǵın edi. Xalıq toplanǵan barlıq orınlarda indulgenciyalardı satıp alıwdı “óz atına toltırıw hám óz ruwxın qutqarıw” usınılatuǵın edi. XVI ásir baslarında katolik ruwxaniylerinen de, Rim papasınan da, narazılıq xalıqtıń keń qatlamların qamtıp aldı.

Katolik shirkewiniń siyasatı, ásirese Germaniyada kúshli narazılıq payda etken, sebebi ayrım jerlerde ruwxanıy hukimdarlar basshılıq qılatuǵın edi, Franciyadaǵı siyaqlı óz puqaraların qorǵay alatuǵın kúshli imperatorlıq qorǵaw joq edi.

Oraylasqan mámleket hám oraylasqan hákimyattı bekkemlewge qaratılǵan mámleketlerde Rim papasınıń dawaları karollik hákimiyatı tárepinen kúshli qarsılıqqa ushıradı. Turaqsızlıqtı basınan keshirip atırǵan Germaniyada bolsa papa ele úlken hákimiyattı talap etip atır edi. Evropada Reformaciyaniń rawajlanıwına Martin Lyuterdiń (1483-1546) tálimatı úlken tásir qıldı. Martin Lyuter Saksoniyanıń Eysleben qalasında-mıs óndirisiniń sol waqıttaǵı oraylarınıń birinde tuwılǵan. Onıń ákesi ózine toq isbilermen-mıs eritiw kárxanası hám mıs kánleriniń iyesi edi. Kán islerin basqarıw knyaz`larǵa tiyisli bolıp, alınǵan mısta knyazlarǵa beriletuǵın edi. Bul jaǵday kán isleri menen shuǵıllanıwshı orta qatlam byurgerlerdiń narazılıqlarına sebep bolar edi. Sonday qılıp, Lyuter óziniń jaǵdayınan narazı bolıp, katolik ruwxaniylerine qarsı bolǵan byurgerler ortalıǵında ósti. 18 jasında Lyuter Erfurt universitetine oqıwǵa kirdi. Bul jerde ol gumanistlerdiń radikal dógeregi aǵzalari menen tanıstı hám bir qansha waqıt olar tásiri astında boldı. Biraq universiteti tamamlaǵannan soń Lyuter avgustinshiler xizmetine kirdi hám onıń dún`ya kóz-qarası usı jerde rawajlandı. Monaxlar ordeni onı Saksoniyanıń Vittenberg qalasında payda etilgen universitette sabaq beriw ushın jiberdi. Lyuter tez arada teologiya doktorı ilmiy dárejesin aldı. 1517-jıldıń 31-oktyabr` kúni Martin Lyuter shirkew esigine bir neshe qaǵaz jabıstırıp qoydı. Bul ataqlı “95 tezis”–indulgenciyalardı satıwǵa qarsı narazılıql ar edi. Negizinde tek ilmiy báseki ushın baǵdarlanǵan bul tezisler latınshadan nemis tiline awdarılıp, pútkil Germaniyanı tolqınlandırıp jiberdi. Keń dodalanıwlar dawamında Lyuterdiń pikirleri hám poziciyası anıq bolıp b