Tema Sana protsesslerinin` buziliwi

Tema 2. Sana protsesslerinin` buziliwi.
(2 saat)
Joba
1. Sananin` buziliwilarinin` turleri. haqqinda tu`sinik.
2. Sana buziliwlarinda payda bolatugin simptomatik belgiler.
3. Deliroz haqqinda tusinik.
4. Sananin` oneroyd buziliwi.

Sananin` buziliwi kem u`yrenilgen problemalar qatarina kiredi. Psixiatriya boyinsha barliq oqiwliqlar buzilg`an sananin` ha`rqiyli formalari ko`rsetilgen bolsa da bul tu`sinikten aniqlamasi ko`plegen qiyinshiliqlarg`a iye. Bunday boliw sebebi sana tu`sinigi filosofiyaliq ha`m psixologiyaliq tiykarlarg`a su`yenbeydi. Sana ha`r g`iyli aspekte ko`riniwi mwmkin. Filosofiyada ol ken` a`hmiyetke iye bolip, ideya materiyag`a qarama-qarsi planda qollaniladi. Sana-bul so`ylew menen miydi baylanistirip turiwshi o`zinde mol ha`reketlerdi uliwma tu`rinde sa`wlelendiretug`in ha`m Adam ha`reketlerin tuwri bag`darliqta basqarip turatug`in funktsiya retinde qaraladi. Sananin` ha`reket penen baylanisiwina arnalg`an problemalarg`a A.N.Leontev ayiriqsha u`lken diqqat bo`lgen. Ol sanani «`Sub`ekt jemisi»` retinde predmet du`n`yasinda Adam ha`reketi menen iske asatug`in o`z ta`biyati boyinsha ja`miyetlik qatnastin` payda boliwinan qayta du`zilgen formasi retinde tu`sindiriwi ko`rsetiledi. Jemiste obraz emes, al ha`reket o`zinde ob`ektiv alip ju`retug`in predmetlik mazmun sa`wlelenedi. Sana tek o`zine qorshag`an du`n`ya haqinda emes, sonday-aq o`zi haqqinda o`zinin` individual ha`m jeke qa`siyetleri haqqinda bilimdi o`z ishine aladi.

Sana tu`sinigi psixiatriyada filosofiyaliq ha`m psixologiyaliq mazmuni menen ten` kelmeydi. Ol ko`bnese «`rabochiy»` bolip esaplanadi.Belgili psixiator A.V.Snejevskiy «`Eger filosofiyaliq ma`niste qatnas jasasaq, onda biz ha`r qanday psixikaliq awiriwda bizin` miyimizde du`n`yani ko`riwdin` en` joqari formasi buziladi dep aytiwimiz kerek»`degen edi. A.V.Snejevskiy usilay etip belgilengen sana haqqindag`i tu`sinigi nemets psixiatori K.Yasperinstin` ko`z-qaraslarina tiykarlang`an, K.Yaspers sananin` ha`rqiyli psixikaliq fenomenlerdin` orin almasatug`in foni dep qaraydi. Ruwxiy keselleniw paytinda oylaw psixikaliq ha`reketten basqa formalarg`a baylanispag`an xalda buziladi. Solay etip, awiriw tariyxinda nawqasta o`z sanasin joyitpag`an xalda sandiraqlawdin` orin alg`anin, aniq sana foninda oylawdin` buziliwi haqqindag`i so`zlerdi ushiratiwg`a boladi.
Jaqing`a shekem K.Yasperstin kirgizgen sananin` metafrazaliq belgileri «`aniq»`ha`m «`buldiraw»`degen belgilerdi psixiatriya boyinsha oqiwliqlarda sanani xarakterlewshi tiykarg`i belgiler bolip keldi. K.Yaspers son`inan bul sananin` kriteriym sipatinda to`mendegilerdi ko`rsettiU`
1. Waqitti, oindi, situatsiyani aniqlay almaw.
2. Qorshag`an ortaliqti aniq qabil etiwdin` bolmawi.
3. Oydin` bir-biri menen baylanispawinin` ha`rqiyli da`rejeleri.
4. Bolip o`tken waqiyalardi ha`m sub`ektiv awiriw ko`rgenlerdi oyda saqlawdin` qiyinlig`i.
«`Buldirag`an»` oylawdi aniqlaw ushin joqarida keltirilgen belgilerdin` ustanovkalari sheshiwshi a`hmiyetke iye. Bir yamasa bir neshe buldirag`an oylar haqqinda mag`liwmat bere almaydi. Sananin` so`ndirilgen jag`dayi oylawdin` buziliwinin` en` ko`p tarqalg`an sindrominan biri so`ndirilgen sindrom bolip, ol ko`bnese orayliq nerv sistemasi keskin buzilg`anda, infektsiyaliq awiriwg`a shatilg`anda, zg`hg`rlengende, bas miy jaraqat alg`anda ushiraydi. Oylawdin` so`ndirilgen jag`dayi sirtqi qozdiriwshilar ushin shegaranin` keskin ko`teriliw menen assosatsiya payda etiwi qiyinshiliqlar menen xarakterlenedi. Nawqaslar sorawlarg`a uyqidan tap jan`a turg`anday bolip juwap beredi. Sorawdin` qurilisi,mazmuni olar ta`repinen tu`sinilmeydi. Ha`rekettin` a`ste-aqirinliq u`nsizlik,a`tiraptag`ilarg`a qatnasinin` joqlig`i bayqaladi, ju`zlerinde biypa`rwaliq belgileri ko`rinedi, dim an`sat buyig`ip ketedi. A`tiraptag`ilarg`a orientirovkasi toliq emes, yamasa uliwma joq boladi. Oylawdin` so`ndirilgen jag`dayi a`-minuttan a`-neshe saatqa shekem soziliwi mu`mkin.
OYLAWDIN` DELIRIOZ BULDIRAWI.
Bul jag`day so`ndirilgen jag`daydan keskin ayiriladi. Bunda da orientirovka buzilg`an,biraq ol ha`lsiz bolip emes,al ayqin ko`rinislerdin` u`ziliksiz payda bolip eske tu`siriwinin` bo`lekleniwinde kelip shig`atug`in ayqin ko`rinisleri menen tu`sindiriledi.
Oylawdin` «`deliroz»` jag`dayi foninda geyde o`tkermeli, geyde ko`birek turaqli milyuziyalar, gallyutsinatsiyalar, sandiraqlaw, ideyalar payda boladi.Oylawdin` so`ndirilgen jag`dayi nawqastan parqi «`deliroz»` nawqaslar so`ylemekshi boladi. Deliriya o`sken jag`dayda sezimler saxnalastirilg`anday bolip ketediU` Mimika saxnani baqlap atirg`an tamashago`ydi esletedi. Ko`bnese deliroz jag`dayi bas miyi jaraqatlang`annan son`, zaqimlang`annan infektsiya tusken nawqaslarda bayqaladi.
OYLAWDIN` ANEROYD JA»DAYI.
Bul jag`day birinshi reet Mayer-»ross ta`riplegenindey real o`mirdin` ko`rinisleri fontastikaliq xarakterge iye aniq sezimler ko`rinisinin` aralasip ketiwi menen ko`rinedi.»eyde nawqas fantaziya etiwdi toqtatiwi mu`mkin,biraq onin` o`zine belgisiz oyinda tag`i da bir waqiyalardi, o`zi oqig`an, esitken, ko`rgen barliq buring`i ta`jiriybesi qalqip shig`atug`in fantaziya payda boladi.
Real ha`m fantastikanin` birligi aniqlanadi. K.Yaspers oylawdin usinday jag`dayin tu`sindire otirip, real situtsiyanin` ayirim waqiyalari fantastikaliq fragmentler menen almasadi. «`Oneyroidliq jag`day o`zin-o`zi on`lawdin` teren` jaraqatlaniwi menen xarakterlenedi»` degen edi.
Egerde deliriya nawqaslarda real waqiyalardin` ayirim fragmentlerin geybir elementlerin qayta tiklew, eske tu`siriw bolip o`tse, aneroyd nawqaslar real situatsiyada ne bolip o`tkenin esley almaydi.
OYLAWDIN` QARAN»ILANg`AN JAg`DAYI.
Bul sindrom o`zinin` ku`tilmegende baslaniwi menen dawam etpeytug`inlig`i ha`m birden tamam boliwi menen xarakterlenedi. Son`g`ilig`inda ol waqitsha dep ataydi. Oylawdin` qaran`g`ilang`an jag`dayinin` pristupi kritikaliq jag`dayinda ko`bnese son`inda teren` uyqig`a ketiw menen tamamlanadi. Oylawdin` qaran`g`ilang`an jag`dayinda ko`bnese sandiraqlaw ideyalari, gallyutsinatsiyasiz, emotsiyanin` o`zgeriwisiz o`tetug`in oylawdin` qaran`g`ilang`an jag`dayi «`ambulator avtomatizmi»` dep atadadi. Keseldin` bunday tu`ri menen awirg`an nawqaslar u`ylerinen bir maqset penen shig`ip, ku`tilmegende o`zi ushin tu`siniksiz obrazda qalanin` basqa bir shetinen tabiladi. Oylawdin` qaran`g`ilang`an jag`dayi geyde dim qisqa waqitdawam etedi. Psivdodemantsiya-oylawdin` qaran`g`ilang`an jag`dayinin` bir tu`ri. Ol orayliq nerv sistemasindag`i awir destruktiv o`zgerisler bolg`an waqitta payda boliwi mu`mkin ha`m oylawdin` keskin o`zgeriwi menen xarekterlenedi.Nawqaslar predmetlerdin` atlarin umitadi. Sirtqi qozdiriwlardi qiyinshiliq penen qabillaydi, waqti-waqti menen qabillawdin` ellyuzor aldaniwin bayqawg`a boladi. Oylawdin` buziliwinin` ha`r qiyli formalari qatarinda klinikada o`zin-o`zi taniwdin` buziliwinin` o`zine ta`n formasi depersonalizatsiya gezlesedi. Depersonalizatsiya- awiriwdin` bul tu`ri o`zinin` jeke oylarinin` affektlerdin`, ha`reketlerinin` o`zinin` «`men»` degen pikirinin` o`zinen uzaqlasiwi, jat boliwi menen oni qandayda bir sirttan qabilliwi menen xarakterlenedi. Depersonalizatsiyanin` jiyi ko`rinislerinin` biri bul dene sxemasinin` buziliwi. Keltirilgen buziliwlar ha`rqiyli awiriwlarda-epilepsiya, shizofreniya, bas miy travma alg`anda payda boliwi mu`mkin.