‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalar uchun
yorilishbardoshlik talablari
Bunday konstruksiyalar qurilish me’yorlari va qoidalariga ko'ra uch 
toifaga boMinadi:
I — o'tkazmaslik talabi qo'yiladigan konstruksiyalar (bosim ostida 
ishlaydigan quvurlar, rezervuarlar vab.);
II — agressiv muhit yoki ko'p karra makrorlanadigan yuklar ta’siridagi 
konstruksiyalar, shuningdek, zangga qarshi chidamliligi past bo'lgan 
armaturali (me’yoriy qarshiligi 1000 MPa dan kam bo'lmagan sovuqlayin 
tortilgan yuqori mustahkamlikka ega bo'lgan sim) va (ochiq havoda) 
yog'in-sochin ta ’siri siri ostida bo'lgan va ishorasi o'zgaruvchan yuklar 
ta ’sirida bo'lgan konstruksiyalar;
III — qolgan boshqa konstruksiyalar.
Foydalanish jarayonida yorilish yo'l qo'yilmagan (yorilishbardoshlik 
bo'yicha I va II toifadagi oldindan zo'riqtirilgan) konstruksiyalar, 
shuningdek, nomarkaziy siqilgan devor panellarida dastlabki yoriq 
nazorat yukidan katta bo'lgan yuk ta’sirida paydo bo'lsa, shu partiyaning 
barcha konstruksiyalari yaroqsiz deb topiladi. I l l toifadagi 
konstruksiyalarda yoriqlar paydo bo'lishini qayd etish shart emas. 
Foydalanish davrida yoriqlar paydo bo'lishiga yo'l qo'yiladigan 
(armaturasi zo'piqtirilmagan, III toifali) konstruksiyalarda nazorat yuki 
ta ’sirida hosil bo'lgan yoriqlaming kengligi nazorat miqdoridan ko'pi 
bilan 50% ga farq qilsa, konstruksiya yaroqli deb to p ilad i. 
Yorilishbardoshlikni aniqlash uchun nazorat yuklarini belgilashda 
sinalayotgan konstruksiyalar nisbatan yosh ekanligi, ya’ni oldindan 
zo'riqtirilgan konstruksiyalarda tobtashlash (ползуйчесть) va betonning 
kirishishi (usadka) sodir bo'lib ulgurmagan holatda ekanligi inobatga 
olinishi 
zarur. 
Shuning 
uchun 
bu 
sinov 
konstruksiya 
yorilishbardoshligini kattalashtirib ko'rsatadi va u vaqt o'tishi bilan 
kamayib boradi.
Konstruksiyalarga sinash yo'li bilan baho berishda masalaga katta 
e ’tibor va mas’uliyat bilan qarash talab etiladi. K o'plab ishlab 
chiqariladigan konstruksiyalar orasida ajratib olingan namunalarga noto'g'ri 
berilgan baho tayyor konstruksiyalarning turkum partiyasini xato' 
baholanishiga olib keladi, natijada konstruksiyalarning qurilish maydoniga 
yetib borishi kechikadi yoki, aksincha, qurilish maydoniga sifatsiz 
mahsulot kirib boradi. Tajribaviy sinov konstruksiyalarini baholashda 
yo‘1 qo'yilgan xato ilg'or va samarador konstruksiy3!arni hayotga tatb ^
202

---

etishni kechiktiradi yoki ishonchsiz va nomaqbul konstruksiyalar kirib 
borishga yo‘1 ochib beradi.
Agar tajriba konstruksiyasi nazorat yukidan ancha katta yukni 
benuqson qabul qilib, bikirlik va yorilishbardoshlik talablariga to‘la javob 
bersa, u holda konstruksiyani qayta loyihalab, uning tejamliroq variantini 
yaratish maqsadga muvofiq sanaladi. Agar sinalayotgan konstruksiyada 
yemirilish alomatlari nazorat yukidan ancha ilgari paydo bo‘lib, bir va 
bir necha chegaraviy holatlami qondirmasa, xulosalarda konstruksiyaning 
talablarga javob bermasligini qayd etish bilan birga, uni yaxshilashga 
doir tavsiyalar ham beriladi. l^asauu;, konstruksiyaning ayrim elementlari 
va ragunlarini kuchaytirish; qo‘shimcha armaturalar kiritish; armatura 
va ankerlar betonda joylashuvini yaxshilash; konstruksiyalami tayyorlash 
te>nologiyasini takomillashtirish singari tavsiyalar beriladi. Konstruksiya 
sinovlaridan so'ng yoziladigan dastlabki xulosalar va hisobot yakuniy 
hujjat hisoblanadi.
Sinov natijalari asosida chiqarilgan xulosalar va tavsiyalardan bunday 
konstruksiyalam i yanada takom illashtirishda, ularning iqtisodiy 
ko'rsatkichlarini yuqori pog'onaga ko'tarish va ishlab chiqarish 
texnologiyasini yaxshilashda foydalaniladi.