‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

12.5. Konstruksiyalami sinashda mehnat muhofazasi va
xavfsizlik texnikasi.
12.5.1. Konstruksiyalami sinashda mehnat muhofazasi va
xavfsizlik texnikasi tadbirlari
Sinash ishlariga hozirlik ko'rish va uni o'tkazish jarayonida mehnat 
muhofazasi va xafsizlik texnikasiga oid davlat ko'rsatmalariga, qoida va 
yo'riqlariga og'ishmay amal qilish talab etiladi. Sinovlar o'tkaziladigan 
barcha tajribaxona va poligonlarda mehnat muhofazasi, xavfsizlik texnikasi 
va ishlab chiqarish sanitariyasi bo'yicha belgilangan tadbirlarni 
bajarilishini nazorat qiladigan davlat va jamoatchilik organlari ish olish 
boradi.
Xavfsizlik texnikasi sinov ishlarining xavfsizligini ta’minlaydigan, 
ishchilami turli jarohatlardan va zararli ta ’sirlardan asraydigan, shikast 
yetkazuvchi sabablarning oldini olishga qaratilgan tadbirlar majmuasidan
iborat
203

---

Sinov ishlarini tashkil etish uslubiyati xavfsizlik texnikasi bilan 
chambarchas bog'liq. Mehnatning xavfsiz sharoitini ta’minlash sinash 
ishlarining barcha pog'onalarida ta ’minlanishi zarur boMgan talabdir: 
jumladan, konstruksiyani tayyorlash va tashish jarayonida, montaj 
ishlarida, konstruksiyani stend yoki pressda sinash chogMda, demontaj 
ishlarida bu talablarga toMiq amal qilinishi talab etiladi.
Konstruksiyalami sinash dasturida ishlami xavfsiz tashkil etish 
bo'yicha alohida bandlar kiritilgan boMishi zarur boMgan talabdir: 
jumladan, konstruksiyani tayyorlash va tashish jarayonida, montaj ishlaridi, 
bu talablarga toMiq amal qilishi talab etiladi.
Konstruksiyalami sinash dasturida ishlarni xavfsiz tashkil etish 
bo'yicha alohida bandlar kiritilgan bo'lishi zarur. Ishchi dasturda 
konstruksiyani sinash uchun tanlangan montaj sxemasi, mashina, 
mexanizm va uskunalarni xavfsizlik nuqtayi nazaridan asoslash talab 
etiladi. Ehtiyot uskunalarini hisobi va chizmalari montaj va sinov 
jarayonida xavfsiz zonalaming ko'rsatilishi, sinovlarda yo'l qo'yiladigan 
maksimal zo'riqishlar berilishi zarur.
Ishchi dasturda xavfsizlik texnikasi bo'yicha ko'zda tutilgan barcha 
chora-tadbirlardan sinov ishtirokchilari ogoh etiladi, bu haqida sinov 
daftarchasida alohida qayd qilinadi.
Sinov zonasiga begona kishilarning kirishi taqiqlanadi. 1,5m dan 
ortiqroq balandlikda ish olib borish lozim bo'lsa-yu, havoda o'rnatish 
va ishlash joyini to'siqlar bilan himoyalash iloji boMmasa, ishchilar 
muhofaza kamarlari bilan ta ’minlanishi zarur. Tegishli himoya 
uskunalarisiz bir vaqtning o'zida bir vertikal va ikki yarusli ish bajarish 
ruxsat etilmaydi.
Ishchilar amaldagi me’yorlar, qoidalar va ish xarakteriga qarab koijana 
(спецодежда), ish poyabzali va shaxsiy himoya vositalari bilan 
ta’minlanadilar.
Yilning har choragida barcha xodimlarning xavfsizlik texnika qoidalari 
bo'yicha bilimlari tekshirib turilishi lozim. Qoidalar bo'yicha bilimi 
sayoz xodimlar ishga qo'yilmasligi darkor.
Ishga yangi kelganlar ishga tushishdan awal xavfsizlik texnikasi 
umumiy qoidalari bilan tanishtiriladi, ish joyining o'zida yo‘l-yo‘riqlar 
tushuntiriladi. Ish sharoiti va sinovlar tarzi o'zgarganda ham instruktaj 
o'tkaziladi.
Instruktaj o'tkazishda (yo‘l-yo‘riq va ko'rsatmalar berishda) quyidagi 
tartibga amal qilish tavsiya etiladi.
204

---

Mehnat muhofazasi bo'yicha kirish instruktaji (yo’i-yo'rig'i) 
quyidagilarni o'z ichiga oladi: korxonaning ichki tartib-qoidalari bilan 
tanishtirish, korxona hududida harakatlanish, sinash maydonida o'zini 
tutish qoidalarini tushuntirish; sinash jihozlari bilan ishlashda va ta’mir 
ishlarida mehnat muhofazasi qoidalari bilan tanishtirish; yuklarni tashish 
va elektor qoidalari; shaxsiy gigiyena qoidalari; xavf paydo bo'lganda 
sinovchilar guruhining vazifalarini tushuntirish ana shular jumlasidandir. 
Kirish yo'riqnomasini olmagan xodim sinash sexi yoki poligonga 
qo'yilmaydi.
Mehnat muhofazasi b e '- >chn ish jovida o'tkaziladigan instruktajda: 
xodimlar konstruksiyani sinash uslubiyati, sinash ishlarini tashkil qilish 
texnologiyasi, mehnatni a.ubofaza qilish talablari, tajriba o'tkaziladigan 
sinov pressi stend uskunalari, kuch plitasi va mexanizmlai, xavfli zonalar 
vo muhofaza jihozlari, ishlarni beshikast tashkil qilish usullari bilan 
tanishtiriladi. Har bir xodimning xavfsizlik texnikasi bo'yicha instruktaj 
olganligi maxsus jurnalda qayd etiladi.
Konstruksiyalami sinashga tayyorlashda montaj ishlari xavfsizligiga 
doir instruktaj. Bu ishlami bajarishda quyidagi qoida va tartiblaiga qat’iyan 
amal qilish talab etiladi: yuk ortishi ishlarida yuk ostida turish yoki yuk 
harakatlanadigan zonada yurish qat’iyan taqiqlanadi; ko'tariladigan 
yukning og'irligi kranning yuk ko'tarish imkoniyatidan ortiq bo'lmasligi 
kerak; yuklarni osish ishlari amaldagi qoidalar bo'yicha bajariladi; yuklarni 
sinash stendlari ustidan olib o'tish taqiqlanadi; montaj va yuk ortish 
ishlari olib borilayotgan joyda ishga bevosita aloqasi bo'lm agan 
shaxslarning yurishi mumkin emas; yuklarni noustivor holatda ko'tarish 
ruxsat etilmaydi; yuk ko'tarilayotgan paytda uni tortish, siljitish yoki 
pasaytirish taqiqlanadi; ko'tarilayotgan yoki ko'chirilayotgan yukni 
odamlar massasi yoki qo'shimcha yuk bilan to'g'irlash mumkin emas; 
buzuq krandan foydalanish taqiqlanadi; kran ta ’mirdan chiqgandan so'ng, 
kran bo'yicha mas’ul xodimning ruxsati bilan ishga tushiriladi; yuklarni 
osish-ko'tarish ishlarida albatta qo'lqop kiyish tavsiya etiladi; montajchi- 
ishchilarga qo'lda 32 kg dan og'ir bo'lmagan yuklarni ko'tarish ruxsat 
etiladi; balandlikda ishlaydigan ishchilar himoya kam arlaridan 
foydalanishlari lozim.
Konstruksiyalami sinash jarayonida mehnat muhofazasiga doir 
instruktaj. Sinashni boshlashdan ilgari press jihozlari yoki stend uskunasi 
gidrosistemasining ishi; konstruksiya, uskunalar va o'lchash asboblarining 
himoyalanganlig! tekshiruvdan o'tkazilishi lozim; konstruksiyaga kelish
"05

---

yo‘lini bo'shatish; sinash maydonchasini belgilash va unga to'siqlar 
qo‘yish; barcha sinov qatnashchilari bilan ish joyida instruktaj o'tkazish; 
sinovlar jurnalida tayyorgarlik ishlari tugaganligi va sinovlami boshlash 
mumkinligi haqida belgilab qo‘yish talab etiladi.
Konstruksiyalami sinash jarayonida quyidagi tartibga amal qilish 
talab etiladi: konstruksiyani yuklash va o‘lchash asboblari ko'rsatkichi a rini 
qayd etish faqat tajriba rahbarlarining ko‘rsatmasi bilan amalga oshiriladi; 
o ‘lchov asboblari ko‘rsatkichlarini yozib olish jarayonida sinalayotgan 
konstruksiya yonida uzoq turib qolish tavsiya etilmaydi; sinash ishlarida 
band bo'lmagan sinalalayotgan konstruksiyaga yakin yo‘latilmaydi; 
konstruksiyaga qo'yilayotgan yukning qiymati hisobiy buzuvchi kuchning 
0,7 qismiga yetganida, o'matilgan qlchov asboblari yigMshtirib olinadi; 
konstruksiya buzilishiga yaqin sinovchi xodimlar xavfsiz zonaga o'tkaziladi; 
press gidrosistemasi yoki domkratlardagi moy tushirilgandan keyingina 
sinalayotgan konstruksiyaga yakin kelish mumkin bo'ladi; beton prizmalar, 
kublarva armatura namunalarini sinashda to‘suvchi simto‘rlar yoki maxsus 
himoyalovchi shitlardan foydalaniladi.