|
quyidagi kategoriyalarga
boMadi va
o ‘rganadi:
J. ishlashni biladi, lekin xohlam aydi;
2. ishlashni xohlaydi, lekin ishlashni bilm aydi;
3. ishlashni xohlamaydi va ishlam aydi ham .
Bizning vazifamiz ishlata bilish yoki bunday xodim dan q u tilish,
qutilishni iloji b o ‘lmasa, barcha im koniyatlam i ishga solib tarbiyalash.
Talabchanlik bilan g‘amxo‘rlik rah b ard a uyg‘unlashgan b o iis h i kerak.
Rahbam ing m etodik jihatdan tayyoigarligining sustligi uni au d ito riy a
(qo ‘l ostidagi) xodim lar o‘rtasidagi chiqishida sam arasizlikni keltirib
chiqaradi. Bundaylaming chiqishi zerikarli, faqat d o ‘q -p o ‘p isa d a n
iborat bo'iadi. Rahbar qaysi auditoriyada va qayerda chiqish qilish id an
qat’iy nazar, faqat dalillar va q o n u n lar m ajm uasiga suyanib q olishlari
kerak emas, balki rahbarlik faoliyatidagi chiqishlar m azm unli, hayotiy
tajribalarga suyangan b o iish i kerak. C h u n k i hayotiy tajriba ijobiy
yo‘nalishda yoki salbiy xarakterda b o ‘lishi m um kin.
Etuklik darajasi bo‘yicha y o ‘nalish deb — shaxsning h a y o td a ,
jam iyatda tutgan o ‘rni, g‘oyaviylik darajasi tushuniladi. X o d im la r
faoliyatidagi motivlar shaxs yo‘nalishidagi m uhim kom ponent hisob-
lanadi. Motiv — bu inson ongida aks etgan talablardir. M otiv sifatida
xohish, istak, qiziqish, ideallar, dunyoqarashlar bo ‘lishi m um kin. Inso n
talablari qanchalik keng va turli xil b o ‘lsa, motivlari shunchalik tu rg ‘un
va turli xil, k o ‘p qirrali bo'ladi. M otivlar barcha sohalarda ishlayotgan
xodim lar faoliyatini uyg‘unîashtirib va yo‘naltiribgina qolmay, balki
uning subyektiv faoliyati va harakatlariga shaxsiy m a ’n o beradi.
M aqsad p ay d o b o ‘lishining ichki m a n b a ’si m otivlar b o ‘ladi.
M aqsadga xo d im n in g h arak ati tufayli erishiladi. A m aliyot shuni
k o ‘rsatadiki, bitta m otivning o ‘zi bir n echa harakatlarda o ‘zining
m aqsadlari b o ‘yicha am alga oshishi m um kin. M aqsadlar va motivlar
asosida kelajak rejalar shaxsning yo‘nalishi sifatida shakllanadi.
Psixik faoliyat dinam ikasi na faqat temperamentga, balki xodimning
psixik holati, motivi, ustanovkalariga ham bog‘liqdir. Tem peramentning
psixologik tavsifi tashqi k o ‘rinishlarga ega b o ‘lib, ular b o ‘yicha uni
o ‘rganish va o ‘lchash m um kin. I.P. Pavlov oliy nerv faoliyatining
t o ‘rt asosiy tipini ajratgan:
1) kuchli, biroq m uvozanatlashm agan tip, q o ‘zg‘alish jarayon-
larining torm ozlanishidan ustun turishi bilan xarakterlanadi, bu tip
xolerik tem peram entga m os keladi;
2) kuchli, m uvozanatlashgan, nerv jarayonlari ju d a harakatchan
tip. Oliy nerv faoliyatining bu tipi sangvinik tem peram entga mos keladi;
3) kuchli, m uvozanatlashgan, nerv jarayonlari kam harakatchan
tip („yuvosh“ , kam harakatchan, inert tip). Bu flegmatik temperamentga
m os keladi;
4) kuchsiz tip, b u n d a q o ‘zg‘alish jarayoni h am , torm ozlanish
jarayoni ham sust b o ‘ladi. Bu tipdagi kishilar uchun nerv sistemasining
tez charchab qobiliyatining yo‘qotilishiga olib kelishi xos. Bu melanxolik
tipga ta ’luqli.
Quyida tem peram en t turlari va ulam ing nam oyon b o ‘lishining
rasm li ko'rinishi berilm oqda. (21-rasm )
Xodimning am aliy xatti-harakatidagi tem peram enti uning boshqa
xususiyatlari bilan birgalikda baholanadi. X odim lar bilan tarbiyaviy
jarayonni olib borishda ulam ing tem peram enti xususiyatlari hisobga
olinishi kerak va ular bilan ish olib borishda m elanxolik xodimlarda
o ‘ziga bo‘lgan ishonchsizlik, shubhalilik, o ‘zi bilan o ‘ralib qolishi kabi
xususiyatlarini jam oatchilik ta ’siri ostida bartaraf etish lozim bo‘ladi.
Shuning uch un xodim lam ing individual-psixologik xususiyatlarini
h iso b g a olish m u him ah a m iy at kasb etadi. S an g v in ik lar xizm at
vazifalarini tez o ‘zlashtiradiIar, flegmatiklar yangi m aterialni o‘zlash-
tirishga ulgurmaydilar, xolerik esa yaxshi sharoitlardagina faol bo ‘ladi,
m elanxolik xizmat sharoitlariga ju d a ta’sirchan b o ‘ladi. Bundaylar
rahbam ing dag‘al gapirishi yoki kulgiga olishini ju d a o g ‘ir qabul qiladi.
X odim larni yangi sh a ro itd a g i xizm at vazifalariga psixologik
tayyorgarligini tashkil etishda ularning tem peram entidagi xususiyatlari
236
Tem peram ent — shaxs faoliyati va xulqining din am ik (o ‘zgaruvchan)
va em osional — hissiy tom onlarini xarakterlovchi individual
xususiyatlar m ajm u id ir
T em peram ent xususiyatlarini belgilab beruvchi u c h oliy nerv tizim i
xossalari: kuch, m uvozanatlashganlik, h a ra k a tc h an lik
Kuch — nerv ti-
z im in in g kuchJi
q o ‘z g a tu v c h ila r
ta ’siriga bardoshi,
shunga ko‘ra in-
so n d a m ehnatga
y a ro k lilik , c h i-
dam kabi
Do'stlaringiz bilan baham: |
