‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

birinchisi,
o ‘quv jaray on in i to ‘g‘ri tashkil eta olish, 
ikkinchisi
esa o ‘quvchilam ing shaxsiy qiziqish va ehtiyojlarini qondirishdir. Ana 
sh u m aqsadlar boshqarishning vazifalarini belgilab beradi. D em ak, 
o ‘quv 
jarayonini boshqarishning.
— birinchi vazifasi tashkiliy b o ‘lib, o ‘quvchilam ing ta ’lim va 
tarbiyasi bo'yicha ijtim oiy buyurtm alam i qondirish;
— ikkinchi vazifasi — bevosita o ‘quvchining qiziqish va talablarini 
qondirishga y o ‘naltirilgan holatdagi ijtimoiy vazifadir.
S h u ningdek, bu v azifa o ‘quvchilarning k o ‘tarin k ilik , yaxshi 
kayfiyat va o ‘quv jarayonidagi ishchanlikni yuzaga keltirishni ham o ‘z 
ichiga oladi. Afsuski, k o ‘p yillar davomida boshqarishning ana shu 
ijtim oiy vazifasiga ju d a k am e ’tib o r berildi.
Boshqaruvning ikkinchi vazifasi bu ijtimoiy-psixologikdir. Bu vazifa 
o ‘quvchilarda samarali faoliyat uchun zarur boMgan ijtimoiy-psixologik 
h o la t va xususiyatlarni rivojlantirishga qaratilgandir.
Bu holat va x u su siyatlar o ‘quvchilarni o ‘zaro jip slash tirish , 
n a z o ra t, o ‘z -o ‘zini boshqarish, shuningdek, m ustaqil ta ’lim olishlarini 
rivojlantirishdan iboratdir.
0 ‘quv jarayonini boshqarish uchun quyidagi tarkibiy qism lam i 
egallash lozim:
1. Berilgan o ‘quv topshirig‘ini echish uchun vositalar tanlash.
2. Topshiriqlam i echish jarayonida o ‘z -o ‘zini nazorat qilish.
3. 0 ‘zlashtirilgan bilim lar, malakalar, ko‘nikm alar sifatini ba- 
holash.
4. 0 ‘quv topshiriqlarining bajarilganligini tekshirish.

---

5. 0 ‘z oldiga m aqsad qo‘ya olish.
6. Turli belgilar bilan predm etning ichki m unosabatlari m uvo- 
fiqligini ko‘ra olish.
0 ‘qitishning 
ikkita usuli mavjud.
Bin a n ’anaviy o'qitish usuli — 
bunda o ‘qituvchi m uam m oni belgilaydi, vazifalam i aniqlanaydi va 
m uam m oni echib beradi. 0 ‘quvchi esa m asalani echish yo‘llarini eslab 
qoladi va uni echishni m ashq qiladi. Bunda o ‘quvchilarda reproduktiv 
tafakkur shakllanadi.
Rivojlantiruvchi ta ’lim o ‘qitishning m uam m oli usulida o ‘qituvchi 
o ‘quvchilam ing bilish jarayonlarini boshqaradi, u n i tashkil etadi va 
nazorat qiladi. 0 ‘quvchi esa m uam m oni tushunadi. U ni echish yo‘llarini 
qidiradi va echadi. Bunday hollarda o ‘quvchi tafakkurining mahsuldorligi 
oshadi va uning mustaqilligi rivojlanadi.
0 ‘quvchining o ‘qishga b o ‘lgan qiziqishini rivojlantirish uchun 
o ‘qituvchi 
quyidagi qoidalarga
tayanishi lozim:
1. 0 ‘quv jarayonini shunday tashkil etish lozim ki, bunda o'quvchi 
faol harakat qilishi, m ustaqil izlanishi, yangi bilim lam i o‘zi k ashf 
etishi va m uam m oli xarakterdagi m asalalam i echish uchun sharoit 
izlashi kerak.
2. 0 ‘q u v c h ila rg a b i r xil o ‘q itis h u s u lla r i v a b ir tu rd a g i 
m a ’lum otlam i berishdan qochish kerak.
3. 0 ‘rgatilayotgan fanga nisbatan qiziqishning nam oyon b o ‘lishi 
uchu n ayni shu fan yoki bilim , o ‘quvchining o ‘zi uchun qanchalik 
ahamiyatli va m uhim ekanligini bilishi kerak.
4. Y an g i m a te r ia l q a n c h a la r o 'q u v c h i to m o n id a n a v v al 
o ‘zlash tirilgan b ilim la r b ila n b o g ‘liq b o ‘lsa, u o ‘quvchi u c h u n
shunchalik qiziqarli b o ‘ladi.
5. H addan ziyod qiyin m aterial o ‘quvchida qiziqish uyg‘otm aydi. 
Berilayotgan bilim lar o ‘quvchining kuchi etadigan darajada b o ‘lishi 
lozim.
0 ‘qituvchi o ‘rganilayotgan mavzu yoki bilim ning aham iyatini 
k o ‘rsatish, o ‘quvchin in g o ‘quv faolligini o sh irish uchun qiziqarli 
m isollar, aqliy o ‘yinlardan keng foydalanishi lozim . Lekin, ta ’limdagi 
h a r bir beriladigan bilim yorqin, qiziqarli b o ‘lavermaydi, shuning 
u chun o ‘quvchilarda iroda, q a t’iylik, m ehnatsevarlik kabi xislatlaming 
kam ol toptirilishi niho y atd a zam rdir. Ana shu xislatlar o ‘quvchining 
kelgusida o‘z -o ‘zini nazorat qilishga, o ‘z-o ‘zini baholashga va m ustaqil 
ta ’lim olishga asos b o ‘lish kerak.

---

9.8. 0 ‘quvchilar guruhida o‘zaro m unosabatlarni boshqarish
Birinchi b o r o ‘quv maskaniga kelgan o ‘quvchi hali o ‘zini to ‘liq 
anglashi va o ‘zi xatti-harakatlarini aniqbilishi qiyin. Faqat o ‘qituvchigina 
o ‘quvchiga m e ’yorlar q o ‘yishi, ulam ing xatti-harakatlarini baholashi 
m umkin. 0 ‘z xatti-harakatlarini boshqalar bilan moslashtirishga sharoit 
yaratishi m um kin. 0 ‘qish jarayonida o‘quvchilar o ‘qituvchi tom onidan 
q o ‘yiladigan yangi shartlam i qabul qiladilar va ulaming qoidalariga to ‘Ia 
amal qilishga harakat qiladilar. 0 ‘quvchi uchun o'qituvchi uning psixologik 
holatini belgilab beruvchi asosiy figura hisoblanib, bu holat uning nafaqat 
guruhdagi, balki, um um an tengdoshlari bilan bo‘ladigan munosabatiga, 
bu m unosabat esa o ‘z -o ‘zidan oilasidagi munosabatlariga ham ta’sir 
k o ‘rsatad i. S h u n in g d e k , bu m u n o sab atlar uning o ‘quv faoliyati 
muvaffaqiyatini h am belgilab beradi. 0 ‘qituvchining o‘quvchilarga ta’sir 
ko‘rsatishi va m unosabatining