‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

Jamoada
rahbar, eng avvalo, psixolog b o ‘lishi bilan bir qatorda psixolog
iadqiqotchi ham bo Ushi zarur:
a) rahbar, eng avvalo, jam o adag i xizmat m unosabatlarini tartibga 
keltirishi zarur;
b) jam oaga yaxshi yangiliklam i tadbiq etib borish;
c) oldingi rahbarning qaysi mansabga ketishi ham jam oaning 
ijobiy yoki salbiy tom onga boshqarilishiga ta’sir qiladi (nafaqaga ketganmi 
yoki past mansabga ketganm i);
d ) yangi rahbarning b o sh q a joydan kelganligi yoki o ‘zi ishlayotgan 
joyda rezervda turganligi h am jam oaning ijtimoiy faoliyatida ahamiyatga 
ega;
e) jam oani boshqarishda psixologik qiyinchiliklam ing mavjudligi 
(jam oada norasm iy lid erlam in g mavjudligi);
f) rahbarning m an sa b n i o ‘zi xohlab egallashi yoki yuqoridan 
b uyru q asosida tayinlanishi h am m uhim rol o ‘ynaydi;
j) rahbarning jam o a n i boshqarishda shaxsiy xislatlariga ham ko‘p 
narsa b o g ‘liq bo ‘ladi. M asalan: rahbarlik m ansabida tajribaning kam - 
ligi; maxsus bilim lam ing etishmasligi; kasbiy qiziqishining yo‘qligi; 
rahb arlik mansabiga psixologik jihatdan tayyor emasligi; rahbarlikda 
m an-m an lik nin g darrov yuzaga kelishi; rahbarda „ M e n “ tushuncha- 
sining ustunligi.
M ansabga ko‘nikish jara y o n i degan tushuncha mavjud, y a’ni 
m ansabga o ‘tirgandan k ey in shu sharoitga ko‘nika oladim i, yo‘qm i? 
R ahbarning faoliyatida ja m o a a ’zolari uni qanday qabul qilishiga ko‘p 
narsa bo g‘liq. M asalan, ja m o a n in g 15% foizi rahbam i yaxshi tanisa 
h a m , ra h b a r shu ja m o a d a n eh tiyo tk or b o ‘lib, rahbarlik qilishga 
kirishadi. Sabab nim a ? -d e g a n savol turadi.
Buning sababi:
1. R ah b am i y ax sh im i, y om onm i sir asrorini bilish m um kin, 
boshqalarga fikr beradi.
2. R a h b a m i d e m o k ra tm i, avtokratm i, konservativm i qanday 
rahbarligi haqida barchaga n am o y o n qilishi mumkin.
3. Jam oa haqida rahb arg a fikrberishi mumkin.

---

Bugungi kunda ja m o a n i bo sh q arish da ra h b a m in g ish uslubi 
jam oaning faoliyatini boshqarishga o ‘z ta ’sirini ko'rsatadi. Rahbam ing 
m a ’lum oti, yoshi rahbar bo ‘lib ishlashiga to ‘la asos b o ‘lishi m um kin, 
lekin rahbam i rahbar qiladigan uning prinsipidir. Hozirgi kunda Rossiya 
Federasiyasida rahbarlikka nom zodlam i tanlash b o ‘yicha etarli tajriba 
to 'p lan g an , masalan: hujjatlar o ‘rganiladi, g u ruhli 8 soatli testlar, 
yakka tartibdagi suhbat va hokazolar.
Kuzatishlardan m a’lum b o ‘lishicha, rah bam i rahbarlik faoliyatiga 
tayyorlashda psixologik test o ‘tkazib psixologik treningni tashkil qilish 
kerak b o ‘ladi. T reninglar quyidagi usullam i o ‘z ichiga olishi m um kin, 
ya’ni guruhli suhbat, aniq b ir vaziyatlami tahlil qilish, psixodrama, 
rolli o ‘yinlar.
Psixologik tadqiqotlarning natijasiga k o ‘ra, rah b a r xodim doim o 
quyidagi savollarga javob topa olishi kerak:
a) qanday yoMIar bilan jam o ani boshqarsam sam aradorlik oshadi, 
jam o a tinch va m anfaati yuqori b o ‘ladi;
b ) jam oada nim alam i bilishi kerak;
c) jam oa uchun nim alam i qila olishi zarur.
Kuchli rahbarlarga alohida psixologik testlar zaru r b o ‘lib, a w a lo
nutqi, diksiyasi, m uzokara olib bora bilish qobiliyati, vaziyatlardan 
tez chiqib keta olish xususiyatlarini shakllantirish kerak bo‘ladi.
Kuchsizroq rahbarlarga esa boshqa uzoq vaqtga m o‘ljallangan testlar, 
treninglar tashkil etilishi kerak.
R ahbam i psixolog tadqiqotchiligini hisobga olib quyidagicha
psixologik tayyorgarlikni tashkil etish mumkin:
— b o ‘lg‘usi rahbam i yakka psixologik o ‘ziga xosligini o ‘rganish va 
psixologik im koniyatlarini diagnostika qilish;
— jam oadagi yaxshi psixologik m uhitni saqlab qolgan holda, 
jam oani boshqarishni tashkil etish;
— jam oani boshqarishda rahbar o ‘zining ichki psixologik rezervini 
saqlab qolgan holda ishni tashkil etish;
— rahbar xodim doim o o ‘zining ustida ishlab borishi dunyo- 
qarashi, huquqiy ongi, m adaniyati boshqa q o ‘l ostidagilardan ustun 
bo'lishi kerak b o ia d i.