|
quyidagi uslublari
mavjud.
A vtoritar uslub: bu q a ttiq q o ilik bo‘lib, bunda o‘qituvchi o ‘quv-
chilarini s o ‘zsiz o ‘ziga b o ‘ysunishlarini talab etadi. Lekin, nim a uchun
qattiqq o‘llik qilayotganini yoki o ‘quvchilariga nim a uchun o ‘z!arini
shund ay tu tish la ri lozim ligini tushuntirib berm aydi, shuningdek,
o ‘qu v ch ilarn i o ‘z x atti-h a ra k a tla rin i m ustaqil boshqarishga ham
o ‘rgatmaydi. 0 ‘qituvchi dars davomida o ‘quvchiIaridan jim o ‘tirishini,
savollarga d o im o q o kl ko ‘tarib, o'qituvchining ruxsati bilan javob
berishini, o ‘qituvchining k o ‘rsatmalarini so‘zsiz bajarishini talab etadi.
B unday p ed agoglar o ‘quvchilam ing qiziqishlari asosida em as,
balki asosan o ‘quv rejasi asosida dars o ‘tadi!ar. Dars davom ida ham
b ah s-m un ozara u c h u n deyarli imkoniyat yaratilmagan holda, asosan,
o ‘qituvchining fikri singdiriladi. 0 ‘quvchilari bilan m uom ala m uno-
sabatda ham u la m in g individual psixologik xususiyatlari, ju m ladan,
nerv tizim ining q o ‘zg‘aluvchanlik darajasini ham e ’tiboiga olmaydilar.
Bu uslub o 'q itu v c h in i sinfdan, o ‘quvchidan uzoqlashtiradi. Em osional
sovuqlik guruh da intizom li o ‘quvchida yakkalanish, xavotirlik, him oya
qilinm aganlik hissini ham yuzaga keltiradi. Bu uslub guruhda yuqori
o ‘zlashtirish k o ‘rsatk ich in i berishi, lekin bu o ‘zlashtirish, asosan,
xotira evaziga b o ‘lib, m ustaqil tafakkur, ijodkorlik, hoziijavoblik kabi
xususiyatlam ing rivojlanishdan ortda qolishiga sabab bo‘ladi va shaxsda
doim iy xavotirlik o ‘ziga nisbatan ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
fmperativ
uslubdagi o'qituvchining o‘quvchilari guruhda b o ‘lmagan
vaqtlarda o ‘z - o ‘zini boshqarish malakasi b o ‘lmaganligi uch un ham
intizom ga m utlaqo bo'ysunm aydilar. Bu asosan, to ‘polonda nam oyon
b o la d i. Bu uslub o ‘qituvchining mustahkam irodasini ko‘rsatadi, lekin
bu irodada o ‘quvchiga nisbatan m uhabbat hamda o ‘quvchining „ustozim
m eni yaxshi ko‘radi“ degan fikri em as, balki qo‘rquv hissi mavjuddir.
Demokratik uslub
o ‘qituvchi bilan o ‘quvchi o ‘rtasida d o ‘stona
m unosabat o ‘matilishiga asos b o ‘ladi. Darsdagi intizom m ajburiy emas,
balki m uvaffaqiyatga e rish ish garovi sifatida o ‘q u v c h ila r ijobiy
em osiyani, o ‘ziga ishonch, o ‘z muvaffaqiyati, yutuqlaridan quvonishi,
d o ‘stlari bilan faoliyatda ham korlik hissini beradi.
Demokratik uslub
o ‘quvchilam i birlashtiradi. Shu bilan birga o ‘zining faoliyati natijalariga
qiziqish uyg‘otgan holda o ‘zi u c h u n o ‘zi harakat qilishi lozim ligini
anglatadi. 0 ‘zin i-o ‘zi boshqarishga, o ‘z xatti-harakatini o ‘zi nazorat
qilishga o ‘rgatadi. H ar bir ishga m as’uliyat bilan yon d o sh ish hissi
o ‘qituvch in ing shu yoshdagi b o la la r bilan d e m o k ra tik m u o m a la
m unosabati asosidagina shakllanadi.
Libérai
uslub kasbiy layoqati yo‘q bo‘lgan o'qituvchilarga xos b o ‘lgan
uslubdir. Bunday o'qituvchi dars jarayonini yaxshi tashkil e ta olmaydi.
Bunday darslarda har bir o‘quvchi o ‘z tarbiyalanganlik darajasiga qarab
o‘zini tutadi. 0 ‘quvchi o ‘z majburiyatlarini yaxshi his qilmaydi. M uom ala
munosabatdagi libéral uslub psixologiya va pedagogika fanlariga m utlaqo
zid uslub hisoblanib, bolalar shaxsini shakllantirish va tarbiyalash
jarayonida bu usulni q o ‘liab b o ‘lmaydi. Shunday qilib, o ‘quvchilar
bilan m uom ala-m unosabatdagi imperativ uslub, asosan, m a ’lum bir
chegaralarga asoslangan holda o ‘quvchi shaxsi rivojiga salbiy ta ’sir
ko‘rsatadi. Demokratik uslub o'qituvchidan m uom ala-m unosabatda juda
katta kasbiy m ahoratni talab etgan holda, o'quvchi shaxsining ijobiy
tom onlarini rivojlantiruvchi yagona uslub hisoblanadi. Libéral uslub esa
o ‘quvchini emosional zo‘riqtirm aydi, lekin uning shaxsi rivojiga ham
sa m a rali ta ’sir k o ‘rsatm ay d i. Ô ‘qitu v ch in in g m u n o s a b a t uslubi
o ‘quvchining faolligiga bevosita ta ’cir ko‘rsatadi.
Pedagogik jam oadagi o ‘zaro m unosabatlam ing n orasm iy siste-
m asini bilm ay turib, pedagog jam o a rivojlanishini b o sh q a ra olm aydi.
Pedagogik jam oaning ruhiy m u h itin i tahlil qilayotganda:
• guruhlar o ‘rtasidagi o ‘zaro m unosabatlar qandayligini;
• jam o ad a pedagogik talablarga qarshi kayfiyatdagi g u ru h la r bor
yoki y o ‘qligi;
• rasm iy jam o a qilayotgan (ya’ni saylab q o ‘yila ’zolari kim lar ekanligi;
• saylab q o ‘yiladigan faollar real (ya’ni, jam o an in g m e ’yorlari
va qadriyatlarini belgilab b eradigan) faollar deb hiso b lan ish i yoki
hisoblanm asligini;
• h a r bir bolaning jam oadagi mavqei qandayligini bilish zarur.
Peshqadam lam ing k o 'rsatad ig an faoliyat jam oa u c h u n ahamiyatli
va ichki zaruriyatga aylanadi v a bu qoida jam oaning boshqarishga doir
pedagogik vazifalami hal etishda m uhim ahamiyat kasb etadi. Pedagog
ja m o a faoliyati ja m o a d a m u ay y an qadriyatlarni m ustahkam lashni
n a z ard a tutadi va pesh qad am ulam ing namunasi bo ‘lib qoladi. 0 ‘z
peshqadam lam i ko‘rsatm aydigan faoliyat rasmiyatchilik bilan bajariladi
v a u n in g asosidagi qadriyatlarga ijobiy munosabatlami mustahkamlaydi.
0 ‘quv faoliyati, bu a w a lo , shunday faoliyatki, uning natijasida
a w a lo o ‘quvchining o ‘zida o ‘zgarish yuzaga keladi. U ning mahsuli esa
turli xil m otivlar bilan qurilgan b o ‘lishi darkor. Bu m otivlar bevosita
faoliyat m azm uniga bog‘liq b o ‘lishi bilan bir qatorda o ‘quvchi shaxsining
o ‘sishi yoki rivojlanishi bilan h am bog‘liq bo‘lishi ham m umkin.
0 ‘qish va o ‘rganish h am o ‘quv faoliyatiga taalluqli tushuncha-
lard an b o ‘lib, unda asosiy diq qat o ‘quvchiga qaratiladi. B unda kerakli
b ilim , k o ‘nikm a va m alak alam i egallash uchun o ‘quvchi tanlagan
o ‘quv harakatlari asosiy hisoblanadi.
0 ‘quv faoliyati tuzilishining birinchi elementi o ‘quv-bilish m o-
tivlari, y a ’ni shaxsiy rivojlanish motivlari hisoblanadi. 0 ‘quv fao-
liyatinin g ikkinchi ah am iy atliro q b o ‘lgan elem enti bu o 'q u v top -
shiriqlaridir.
Asosiy tushuncha va atam alar
B oshqaruv psixologiyasi, boshqaruvda inson om ili, boshqaruv
faoliyatining psixologik om illari, rahbar, liderlik, superliderlik, jam oani
bo sh q arish , rahbarlik qobiliyatlari, o ‘quv faoliyatini tashkil etish va
boshqarish, peshqadam , rahbarlik sifatlari, rahbarlik uslublari, kasbiy
sifatlar, guruhdagi o ‘zaro m unosabatlar.
Rezyume
B oshqaruv psixologiyasi haqidagi bilim lam i bilish, rahbam ing
k ish ila r ja m o a sin i b o sh q a rish d a m uvafaqqiyatga erish ish garovi-
dir.Shuningdek, boshqarish faoliyatidagi ijtimoiy-psixologik qonuniyat-
la r xususan, q o ‘l ostidagilam ing individual-psixologik xususiyatlarini
b ilish , rah b a rlik fazilatlarig a ega b o ‘lish, boshqaruv faoliyatidagi
n iz o la rn i b a rta ra f etish y o ‘l-y o ‘riqlarini puxta egallash rahbarlik
faoliyatining sam aradorligini t a ’minlaydi.
im
Do'stlaringiz bilan baham: |
