|
texnologiyasini quyidagicha sharhlash m umkin:
1. Tarbiyalanuvchini alo h id a takrorlanm as, individuallik sifatida
tu shunm oq lozim. Uning ehtiyojlari strukturasini aniqlash kerak.
2. Ijobiy emosiyalar vositasida ijobiy xulq-atvor o datlarini shakl-
lantirmoq kerak. Ong ham, iroda ham motivlar iyerarxiyasini shakllantira
olm aydi. Z o ta n , bir ehtiyojning o ‘rnini faqat boshqa eh tiy o jgin a
egallashi m um kin.
3. Shu ehtiyojlam i qondirish vositalari bilan bolani q urollantirish
tarbiya va tarbiyachidan m u lo q otni ham , ham dardlikni h am em as,
aynan sh u vositalar bilan quro llan tirish ni kutadi. A rastu aytganidek:
„Tarbiya u ch narsaga ehtiyoj sezadi: iste’dodga, ilm ga, m ash q q a“ .
2.10. M ustaqillik sh aroitida tarbiyaning asosiy vazifalari
Konfusiy: „Eskini o‘zlash tirg an va yangini tu shunish ga q o d ir
insongina tarbiyachi bo‘la o la d i“ deg an edi. M ustaqillikning dastlabki
yillaridanoq butun m am lakat m iqyosida ta ’lim -tarbiya, ilm -fan, kasb-
hunarga o ‘rgatish sohalarini isloh qilishga nihoyatda katta zarurat sezila
boshladi. Bugungi kunda tarb iy a jarayonida ham q ato r o ‘zgarishlar
am alga oshirilm oqda. Shuni t a ’kidlash lozimki, m a ’rifat xalqim iz,
m illatim iz qonidadir. A n’anaviy sharqo n a qarashga ko‘ra, m a ’rifatlilik
faqat bilim va malaka emas, ayni pay tda chuqur m a’naviyat va g o ‘zal
axloq degani hamdir.
Bir ijtimoiy jamiyatning ikkinchisiga almashishi, shuningdek milliy
m ustaq illik va uning n e ’m a tla ri respublikam iz fu q a ro la rid a tu b
o ‘zgarishlam i vujudga keltirm oqda. M illiy tuyg‘u, qiyofa, xarakter,
ta ’b, kuy, raqs, m a’naviyat, qad riy at ham da ruhiyat t a ’siri ostida
o ‘zining tub m ohiyatini aks e ttira boshladi. 0 ‘tm ishning boy m erosi,
uning a n ’analari milliy istiqlol tufayli o ‘z egalariga qaytarib berildi.
F uq aro lam in g ijtimoiy ongi a sta -se k in o ‘zgarib borishi natijasida
etnopsixologik xususiyatlar tik la n a boshladi, milliy, um um bashariylik
xislatlari o ‘rtasida adolatlilik, te n g huquqlilik aloqalari o ‘m atilm o kd a.
0 ‘zbek oilasida tarbiya m o h iy ati, m azm uni tarbiyaning kundalik
va istiqbol rejasi, bolalarga ta ’sir o ‘tkazish vositasini tanlash va u n d an
unum li foydalanish o ‘ziga xos xususiyatga ega, chunki uning asosida
xalq a n ’analari yotadi.
0 ‘zbek xalqining etnopsixologik xususiyatlaridan unum li foyda-
lanish h a r tom onlam a taraqqiy etgan inson shaxsini tarkib toptirishda
m u h im rol o ‘ynaydi. Abdulla Avloniy aytganidek: „Tarbiya biz uchun
yo hay ot, yo m am ot; yo n ajo t, yo halokat; yo saodat-yo falokat
m asalasidir“ .
Y osh avlod tarbiyasida m illiy ruhiyat, um um insoniy, xalqchil
m illiy qadriyatlar, urf-odatlar, a n ’analar etakchi o ‘rin tutmog*i lozim
(tarbiya etnopsixologik va etnopedagogik m unosabat). Bular orqali
yoshlarda quyidagi fazilatlam i tarbiyalash lozim:
a) yoshlarda vatanparvarlik his-tuyg‘ularini shakllantirish;
b) xayrixohlik, odam larga hurm at, m ehr-shafqat;
c ) kattalam i hurm at qilish, e ’zozlash;
d) ishbilarmonlik, m o hirlik, ishchanlik, iqtisodiy tafakkur;
e) jism oniy b aquw atlik;
0 axloq-odoblilik;
j) oilaparvarlik;
1) ayollarga hurm at;
m ) o ‘zaro ham korlikka intiluvchanlik.
M a ’lum ki, yoshlam ing m a ’naviy-axloqiy tarbiyasi bilan oila, ma-
halla, ta ’lim muassasalari, om m aviy axborot vositalari, huquqni m u-
hofaza qiluvchi tashkilotlar, ilm iy-pedagogik kadrlar shug‘ullanadilar.
Tarbiya jarayoni barcha ishtirokchilarining baham jihatlik bilan olib
boradigan ishlarigina o‘zining ijobiy natijalarini berishi m umkin.
Asosiy tush u n cha va atam alar
0 ‘quv faoliyati psixologiyasi, ta ’lim psixologiyasi, tarbiya psi-
xologiyasi, bilim larni o ‘zlashtirish jarayoni, o ‘quv faoliyatining psi-
xologik kom ponentlari, ta ’lim va tarbiyaning maqsadlari, tarbiyasi
qiyin bolalar psixologiyasi, pedagogik faoliyatda shaxsning yosh va
individual tipologik xususiy atlari, ehtiyojlar, m otivlar, psixologik
kom p on entlar, tafakkur, bilim , k o ‘nikm a, malakalar.
R ezyum e
Shunday qilib, pedagogik faoliyat murakkab, o ‘ziga xos psixologik
qonuniyatlarga ega b o ‘lib, ush b u qonuniyatlarga rioya etish, ulami
a m a liy o td a q o 'lla s h p e d a g o g ik fao liy atn in g , ta ’lim -tarb iy an in g
m ahsuldorligini belgilaydi.
T a’üm — tarbiyaning psixologik — pedagogik kom ponentlari haqi-
dagi b ilim la rd a n pedagogik fa o liy a td a fo yd alanish o ‘z la s h tiris h
darajasining oshishiga xizmat qiladi.
Shaxsning tarbiyaianganlik darajasi yuqoriligi unda ijobiy insoniy
fazilatlarning shakllanishiga va ilm li, m a ’rifatli, m adaniyatli inso n
sifatida mavqiyega ega bo‘lishiga olib keladi.
^
Do'stlaringiz bilan baham: |
