‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V



Download 5,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/102
Sana14.09.2021
Hajmi5,98 Mb.
#174227
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   102
Bog'liq
psix

Kommunikativ  qobiiiyati  —  bu  bolalar  bilan  m u lo q o td a   b o ‘- 
üshga,  o ‘quvchilarga  yondashish  u ch u n   to ‘g‘ri  y o ‘l  to p a   bilishga, 
ular bilan pedagogik nuqtai-nazardan maqsadga m uvofiq o ‘z a ro  aloqa 
bog‘lashga pedagogik taktning mavjudligiga qaratilgan  qobiliyatdir.
8.  Pedagogik xayol — bu kishining o ‘quvchilar shaxsini tarbiyaviy 
to m o n d an  loyihalashtirishda o ‘z ish-harakatlarining natijasini o ldin d an


k o ‘ra bilishda nam oyon b o ‘ladigan qobiliyatdir.  Bu qobiliyat o ‘qituv- 
c h i  m a ’lum   o ‘quvchidan  kelgusida  kim  chiqishini  k o ‘z  oldiga  kelti- 
ris h id a ,  tarb iy ala n u v ch ilard a   u  yoki  bu  xildagi  xislatlarni  o ‘sib 
rivojlanishini  oldindan  k o ‘ra bilishida  namoyon b o ‘ladi.  Bu  qobiliyat 
p ed ago gik   o ptim izm ,  tarb iy an in g   kuchiga,  o ‘quvchilarga  b o ‘lgan 
ish o n c h   bilan  bog'liqdir.  S h u n in g   uchun  ham  o ‘quvchilar  ayrim 
o ‘qituvchilar  to ‘g‘risida:  „A hm ad  akamlar,  chamasi  ichim izdagi  eng 
yaram aslarga  ham   ishonchlarini  y o ‘qotmasdilar,  shuning uchun  ham  
biz  u lam i  hurm at  qilardik“ ,  degan  fikrlami  izhor  qiladilar.
9. 
Diqqatni taqsimlay oiish  qobiliyati — bu qobiliyat bir vaqtning 
o ‘zida  diqqatni  bir qancha  faoliyatga qarata olishda  nam oyon  bo ‘lib, 
o ‘qituvchi  ishida g ‘oyat m u h im  ahamiyatga egadir.
Qobiliyatli,  tajribali  o ‘qituvchi  o ‘zining  d iqqat-e’tiborini  o ‘quv 
m aterialini  qanday bayon  etilishiga,  uning  m azm uniga,  o ‘z  fikrlarini 
atro flich a  qilib  qanday  o ch ib  berishga  yoki  o ‘quvchi  fikriga  baralla 
q aratad i  va  shu  bilan  birga  b ir  vaqtning  o ‘zida  barcha  o ‘quvchilam i 
k u zatib ,  u lam i  toliqqan-toliqm aganligiga,  e ’tiborli  yoki  e ’tiborsiz- 
ligiga,  d arsn i  tushu n ish -tu sh u n m aslig ig a  aham iyat  berib,  o ‘quv- 
ch ila m in g   intizom ini  kuzatadi  ham da natijada o ‘zining shaxsiy xulq- 
atvoriga  (yurish-turishiga,  o ‘zini  tutishiga,  mimika  va  pantom im ika- 
siga)  e ’tib o r beradi. Tajribasiz o ‘qituvchi, ko‘pincha o ‘quv m aterialini 
b ay o n   etishga  berilib  ketib,  o ‘quvchilarning  nima  qilayotganliklarini 
se z m a y   q o la d i  va  n a z o ra td a n   ch iq arib   q o ‘yadi,  a g a r,  bord iyu , 
o ‘q u v ch ilam i  d iq q at-e’tib o r  bilan  kuzatishga  harakat  qilsa,  bunday 
h o lla rd a   o ‘z   bayonotining  izchilligini  yo‘qotib  qo‘yadi.
3.5.  Pedagogik  ta k t  psixologiyasi
Pedagogik  takt  psixologiyasini  o ‘rganishda  psixolog  I.V.  Straxov 
b e n ih o y a t  katta  hissa  q o 'sh g an.  U ning  fikricha,  bunda  m uhim i  - 
o ‘quvchilarga ta ’sir etishning eng qulay usullarini topa bilish, tarbiyaviy 
t a ’sirni  q o lla s h d a   m aqsadga  muvofiq  pedagogik  choralarga  e ’tibor 
berish ,  a n iq   pedagogik  vazifalarni  hisobga olish,  o ‘quvchi  shaxsining 
psixologik  xususiyatlari  va  uning  imkoniyatlari  ham da  m azkur peda­
gogik holatlarini  hisobga olish zarurdir.
Pedagogik  taktning  yaqqol  ifodalaridan bin  —  h a r qanday  peda­
g o g ik  t a ’sirga  nisbatan  q o ‘llaniladigan  ch o ra-tadbirlarni  (rag‘bat- 
lan tirish, jazolash,  pan d -n asih at)  his eta bilishdan iboratdir.  Farosatli


o ‘qituvchi  bolalarga  e ’tibor  berib,  ziyraklik  bilan  qaraydi,  u lam in g  
individual  psixologik  xususiyatlari  b ilan   hisoblashadi.  „U   biz  b ila n  
hayron qolarli darajada, ajoyib,  yaqin d o ‘st!archa yaqin  m un o sab atd a 
bo‘ladi“ ;  „Bizning tarix o‘qituvchim izning kuchli tom oni — h a r kim ga 
qanday  yondashishni  bilar  edi“ ;  „E n g   yom oni  —  o ‘q itu v c h in in g  
o ‘q uvchilar  o ld ida  xushom adgo‘ylik  qilishidir.  Bizning  zo o lo g iy a  
o ‘qituvchim iz  Farida  opamlar  sh undaylardan  edi:  ular  nim aiki  qilib 
b o ‘lsa-da,  bolalarni  o ‘ziga  qaratish  u c h u n   xushom adgo‘y!ik  qilardi! 
Nega  ular o ‘zlarini  shunchalik kam sitib  erga  uradi?  deb  o ‘ylar  e d im . 
Axir  ular  o ‘z  fanini  yaxshi  bilardiku“ ;  „Ib ro h im   aka  esa,  qarab san k i, 
hech  n arsad an   hech  narsa  yo‘q,  kishi  diliga  o zor  berar,  tu sh irib  
qolar  yoki  behudaga  o ‘rishib,  koyib  b e ra r  edi“ .
Pedagogik taktning yo‘qligi ko‘p in ch a  og‘ir oqibatlarga olib keladi. 
Toshkent o ‘quv  maskanlaridan birida o n a  tili va adabiyot o ‘qitu v chisi 
o ‘quvchilarga  ju d a   ko‘p  talablam i  q o ‘yganu,  am m o  h ech  q a n d a y  
izchillik  bilm agan:  b ir  vazifa  berib  tu rib ,  shu  zaho tiyo q  b o s h q a  
talablam i  q o ‘ya  boshlagan.  Arzim agan  xatolar,  tartib  buzishlar  r o ‘y 
bersa,  shu  zahotiyoq  mazmunan  va  shakl  jihatidan  o‘ta  q o ‘p o l  va 
alam qiladigan keskin gaplami qilib,  „ 2 “ q o ‘yardi.  M asalan, d a fta m in g  
chetida  qoldirilgan  joyning  xatoligi  yoki  intizom   buzganlik  kab i  va 
arzim agan  narsalar  uchun yopishgani-yopishgan  edi.  0 ‘qitu v ch in in g  
bu  xatti-harakatlari  uchun o ‘quvchilarda d ard,  alam  to ‘lib to sh g a n d i. 
K o‘p  o ‘tm ay  o ‘quvchilarning  noroziligi  va  q a t’iy  e ’tirozi  o c h iq d a n - 
o chiq   nam oyishkorona  bildirilib,  o ‘qituvchiga  quloq  so lm ay d ig an , 
ataylab  in tizom   buzadigan  va  o ‘q ituvchini  keskin  tanqid  q ila d ig a n  
b o ‘lib  qoldilar.  Bunday  achinarli  ahvol  faqat  ana  o ‘sha  o ‘q itu v c h i 
o ‘quv  m askanidan  ketgandan  keyingina  tuzatildi.
0 ‘qituvchining  pedagogik  takti  m asalasi  m unosabati  bilan   s h u n i 
ham  aytish joyizki, qachon o ‘quvchilar o ‘qituvchining ijobiy x islatlari 
to ‘g ‘risida  gapirar  ekanlar,  ular  ham ish a  o ‘qituvchining  a d o latlilig i 
kabi xislatlarini birinchi o‘ringa q o ‘yadilar.
„K o ‘p  hollarda  nohaq  ish  qiladilar  —  b iro r  m asalani  y ax sh ilab  
tekshirib  k o ‘rm asdan  ish  tutadilar“ .  0 ‘qituvchining  bunday  xislatig a 
o ‘quvchilar nechukdir achinishli talabchanlik m unosabatida b o ‘lad ilar. 
0 ‘qituvchining  adolatsizligi  yom on  oqibatlarga  olib  kelishi  m u m k in . 
Bu  to ‘g ‘rida  h a r  qaysimiz  o ‘quv  m askan i  am aliyotidan  q a n d a y d ir  
tasaw urga egamiz.


3.6.  Pedagogning  psixologik  jihatdan  o ‘z  malakasini 
oshirishni  tashkil  etishi
M uhim   davlat  vazifasini  —  „Kadrlar tayyorlash  M illiy dasturi"ni 
am alga  o sh irayotgan  zam o n av iy   o ‘quv  m askani  o ‘qituvchisining 
xislatlari,  uning  ijodiy  faoliyati  XXI  asrda  shakllanib,  asosan  amaliy 
ishda,  pedagogik tajribalam i egallash jarayonida o ‘sib-rivojlana boradi.
Hozirgi jam iyatim izda o ‘qituvchining m ustaqil ravishda bilimlami 
egallab,  o ‘z  m alakasini  oshirib  borishi  —  bir to m o n d a n   o ‘qituvchilik 
faoliyatining  borgan  sari  n aq ad ar  m uvaffaqiyatli  borayotganligini 
k o ‘rsatsa,  ikkinchi  to m o n d a n   m uhim   vazifa  ekanligidan  dalolat  be- 
radi  —  chunki,  bu  kechiktirib  b o ‘lmas  jarayon  shaxsni  intellektual 
qashshoqlikdan  qutqarib  qoiadi.
Psixologik nuqtai nazardan o‘qituvchi doimiy ravishda o ‘z bilimlarini 
oshirish bilan shug‘ullanishi zarurdir. Chunki o ‘qituvchilik mehnatining 
asosiy  xususiyati  ham   shudir.  Pedagog  ham m a  vaqt  odam lar  orasida 
b o ia rk a n ,  u birinchidan,  odam lam i ko‘pdan beri  qiziqtirib  kelayotgan 
haqiqatni  o ‘z  qarashlari  b o ‘yicha  to ‘g‘ri  tushuntirib  berishi  lozim. 
A lbatta,  o ‘qituvchidagi  b u   tariqa  qarashlar  k o ‘p  yillar  davomidagi 
m e h n a t  va  h ayot  fao liy ati  jaray o n id a  sh ak llan ad i;  ik k in ch id an , 
o ‘qituvchining  o ‘zi  ax bo rotlar  olish  uchun  o ‘quvchilarga  nisbatan 
cheklangan  vaqt  im koniyatiga  ega;  uchinchidan,  u  o ‘ta  tor  doiradagi 
tengqurlari bilangina m uloqotda bo‘lish imkoniyatiga ega bo'lib, ko‘pincha 
o ‘z kasbiga xos qiziqishlar bilangina cheklanib qoiadi.
0 ‘qitu v ch in in g   m u staq il  bilim   egallashi  d eg a n d a,  uning  o ‘z 
bilim larini  doim iy ravishda kasbiy va um um m adaniy  axborotlar bilan 
to id irib ,  o ‘zining individual ijtimoiy tajribasini keng miqyosda doim o 
yangilab  borishi  tushuniladi.
O datda, aksariyat o ‘qituvchilar mustaqil bilim  egallash zarurligini 
tushungan  holda,  u n d a n   muvaffaqiyatli  foydalanadilar.
Büning motivlari,  odatda, pedagogik faoliyat jarayonida o ‘qituvchi 
old ida  yuzaga  keladigan  m uam m olam i anglab  olish  natijasida  shakl­
lanadi.  K o ‘p  hollarda  bu nday motivlar o ‘qituvchilarni  qanday o ‘qitib 
va  qanday  tarbiyalash  kerak,  degan  xohish-istaklar  tariqasida,  fan­
ning oxirgi yutuqlari,  o ‘zining pedagogik m ahoratini takom illashtirish 
ehtiyoji  tug‘ilishi  m unosabati bilan  shakllana boradi.
Shu  bilan  birga  yaqqol  k o ‘zga  tashlanib  turgan  ayrim   hollardan 
k o ‘z yum a olmaymiz.  M asalan o ‘qituvchilar om m asining m a’lum qismi 
m ustaqil  izlanishda  b o klib,  o kz  bilim  saviyasini  oshirish  bilan  faol


shug‘ullanmaydi,  m alakasini  oshirishga  intilm aydi,  b a ’zilar  m uayyan 
bilim lar sohasida taraqqiyotdan butunlay o rtd a   qolm oqdalar.  Bunday 
o ‘qituvchilar  o ‘sib  kelayotgan  yosh  a v lo d n in g   t a ’lim   va  tarb iya 
taraqqiyotiga jiddiy  zarar  keltiradilar.
Bu  m uam m oni  hal  etishda  asosiy  vazifa  m alaka  oshirish  tizim i 
zimmasiga tushadi.  Respublikamizda Oliy va o ‘rta maxsus ta’lim ham da 
Xalq ta ’Iimi xodim larining m alakasini oshirish  institutlari va ulam ing 
tarm oqlari joriy etilgan.  Bular viloyatlardagi xalq ta ’Iimi xodimlarining 
malakasini  oshirish  institutlari,  Toshkent  sh a h a r  xalq  ta ’Iimi  xodim ­
larining malakasini  oshirish instituti va A vloniy  nom idagi xalq ta ’Iimi 
xodim larining m alakasini oshirish  M arkaziy institutidir.
Xalq  ta ’limidagi  bu  tizim ning  asosiy  vazifasi  doim iy  ravishda 
o ‘qituvchi  kadrlarn ing   m alakasini  o sh irish ,  o ‘qitu v ch i  k ad rla rn i 
o ‘zlarining  kasbiga  xos  bilim   saviyasini,  k o ‘nik m a,  m alakalarini, 
m a ’naviyat va m a ’rifatini,  shu bilan bir q a to rd a   iqtisodiy, ekologik va 
huquqiy  m a’lum otni  oshirishga  d a ’vat  etu v c h i  ijtim oiy  psixologik 
sohalarni  rivojlantirib  borishdan  iboratdir.
Sharq  mutafakkirlari  o ‘qituvchi o ‘zi  o ‘qib  tursagina  -  o ‘qituvchi 
b o ‘la  oladi,  agar u  o ‘qishni  to ‘xtatib  q o ‘yar  ek an,  un d a  o ‘qituvchilik 
ham   o ‘ladi,  deb ju d a  haqqoniy  aytganlar.
Asosiy  tushuncha  va  a tam alar
P ed ago g  p six o lo g iy asi,  p ed ag o g   sh a x si,  p e d a g o g   sh a x sig a  
q o ‘yiladigan talablar, pedagog shaxsi haqida S h a rq  m utafakkirlarining 
fikrlari, pedagogik professiogramma, pedagogik qobiliyat, pedagogning 
ak ad em ik ,  p ersiptiv,  n utqiy ,  ta s h k ilo tc h ilik ,  a v to rita r,  d iq q a tn i 
taq sim lay   olish  qobiliy atlari,  p ed ag o gik   x ay o l,  p e d ag o g ik   ta k t, 
pedagogning o ‘z malakasini oshirishi va u n ing psixologik m asalalari.
Rezyume
Xulosa  qilib,  shuni  aytish  joizki,  o ‘qituvchining  barcha  ijobiy, 
umuminsoniy axloq m e’yorlariga mos keluvchi xislatlari katta ahamiyatga 
ega. Agar biz yuqorida qayd etilgan xislatlam i olib qaraydigan b o ls a k , 
bularning barchasi ham  o‘ta m uhim  om illardir.  H atto ,  o ‘qituvchining 
ta sh q i  qiyofasi  h am   uning  o b ro ‘sini  s h a k lla n ish ig a   t a ’sir  e ta d i. 
0 ‘qituvchining  ozodaligi,  ixcham ligi,  u n in g   pokizaligi,  sa rish ta - 
saranjonligi,  sipogarchiligi,  uning  qiliqlari,  o ‘zini  chiroyli  tu tish i, 
qaddi-qom ati va yurish-turishlari o 'q u v ch ilard a ju d a   yaxshi  taassu rot 
qoldiradi.


S huning  u c h u n   o ‘qituvchi  jam iyatdagi  kishiîar  bilan  doim o 
m uloqotda b o ‘lar ekan, unga barkam ol insonlam i etishtirib berishdek 
m uhim   vazifa  yuklatilg an   ek an ,  u  o ‘z  kasbiga  xos  k o ‘nikm a  va 
m alakalam i,  tashkilotchilik,  gnostik  m alakalam i,  ijodiy  xislatlarni, 
uddaburonlik  sifatlarn i  yanada  shakllantirish  borasida  doim o  o ‘z 
bilimlarini  rivojlantirib  borishi  m uhim dir.

Download 5,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   102




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish