Ўзбек тили давлат тили (эмас)

Қонун бор, аммо...
Хўш, нима қилмоқ керак? Бу савол ўттиз йилки, қайта-қайта берилади. Ўзбек тили жаҳонда ўз ўрнига, обрў-эътиборига эга экан, нима учун ўз Ватанимизда етарлича қадр топмаяпти?
Бунинг асосий сабабини ташқаридан эмас, ўзимиздан изламоғимиз лозим. Энг аввало, давлат тили тўғрисидаги қонунни замон талаблари даражасида такомиллаштириш, ундаги талабларни қатъийлаштириш зарур. Қонун моддаларига эътибор қаратадиган бўлсак, уларнинг кўпчилигида “давлат тилида, шунингдек, бошқа тилларда ҳам...” иборасига тез-тез дуч келамиз. Эътибор қилинг:
“Фуқаролик ҳолатини қайд этувчи ҳужжатлар, шахснинг ким эканлигини ва унинг ҳуқуқларини тасдиқловчи ҳужжатлар давлат тилида расмийлаштирилади, заруриятга қараб бошқа тилда таржимаси такрорланиши мумкин”.
“Ўзбекистон Республикаси ҳудудида яшовчи шахсларга давлат ташкилотлари ва муассасаларига, жамоат бирлашмаларига аризалар, таклифлар, шикоятлар билан давлат тилида ва бошқа тилларда мурожаат қилиш ҳуқуқи таъминланади”.
“Телевидение ва радио эшиттиришлари давлат тилида, шунингдек, бошқа тилларда олиб борилади”.
“Ноширлик фаолияти давлат тилида, эҳтиёжларни ҳисобга олган ҳолда эса, бошқа тилларда ҳам амалга оширилади”.
“Лавҳалар, эълонлар, нархномалар ва бошқа кўргазмали ҳамда оғзаки ахборот матнлари давлат тилида расмийлаштирилади ва эълон қилинади ҳамда бошқа тилларда таржимаси берилиши мумкин».
“Корхоналарда ишлаб чиқариладиган маҳсулот давлат тилидаги ва бошқа тиллардаги ёрлиқлар, йўриқномалар, этикеткалар билан таъминланади”.
Кимда қанақа?
Қонунни ўқиб чиқар эканмиз, у ўта эҳтиёткорлик, мулойимлик билан тузилганига, очиғини айтганда, қонундан кўра кўпроқ тавсияномага ўхшашини англаймиз. Унда имкон даражасида ўзбек тилининг мавқеини бошқа тиллардан ошириб юбормасликка ҳаракат қилингандек туюлади. Қонун билан яхши танишиб чиққан, бошқа тилда сўзлайдиган ёки бошқа миллатга мансуб фуқаролар “давлат тилини ўргансак ҳам, ўрганмасак ҳам бўлаверар экан” деган хулосага бормаслигига ҳеч ким кафолат бермайди. Давлат тилидаги қонунни бузиш, давлат тилига ҳурматсизликнинг ҳуқуқий оқибатлари қонунда аниқ кўрсатиб берилмаган.
Ҳолбуки, қўшни ва қардош мамлакатларнинг давлат тили ҳақидаги қонунлари бизникидан кўра мукаммалроқ ва қатъийроқ ишлаб чиқилган, десак хато қилмаган бўламиз. Масалан, Тожикистон Республикасининг “Давлат тили ҳақида”ги қонуни 2-моддасида “Тожикистон Республикасининг ҳар бир фуқароси тожик тилини билиши шарт” экани кўрсатиб қўйилган. 27-моддада эса, “Давлат тили ҳақидаги қонун нормаларини бузган мансабдорлар, шунингдек, юридик ва жисмоний шахслар қонунчиликда белгиланган тартибда жавобгарликка тортилиши” белгиланган.
Қозоғистон Республикасининг “Давлат тили ҳақидаги қонуни”нинг 4-моддасида “давлат тилини билиш ва унга ҳурмат билан муносабатда бўлиш ҳар бир Қозоғистгн Республикаси фуқаросининг бурчи экани” белгилаб қўйилган.
Арманистон Республикасининг “Тил ҳақида”ги қонунида эса турли анжуманлар, мажлислар, халқаро конференциялар, съезд ва сессияларда арман тилида ўқилмайдиган ҳар қандай нутқнинг синхрон таржимаси таъминланиши қатъий белгиланган.
Афсуски, бизнинг қонунимизда бундай қатъиятни эмас, “ўзбекона бағрикенглик”ни кўрамиз, холос. Албатта, юртимизда истиқомат қиладиган ҳар бир фуқаронинг миллати, тили, дини, қадриятларини камситишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ. Лекин давлат тили ўзбек тили бўлгач, у бошқа тиллардан лоақал бир парда юқорироқ турса, менимча, буни ҳеч ким миллатчиликка йўймаса керак...