Ўзбек дипломатияси тарихидан

Англия қироли Ҳенрих IV нинг Амир Темурга
ёзган жавоб мактуби1
“ Х у д о н и н г и н о я т и б и л ан А н гл и я ва Ф р а н ц и я н и н г қ и р о л и 2, 
ш у н и н г д е к , И р л а н д и я ҳ о к и м и Ҳ е н р и х у л у ғ в а қ у д р а т л и
п о д ш о ҳ Т е м у р б е к к а с ў з и м и з , б и з н и н г д ў с т и м и з , х у д о н и н г
а зи з б а н д а с и га э н г к атта с а л о м л ар б ў л си н ва худо т и н ч л и к
ато қ и л си н .
У луғ п о д ш о ҳ , д ў с ти м и з, х у д о н и н г а зи з б а н д а с и , И с о п а й - 
га м б а р н и н г Ш ар к д аги ваки л и а р х и е п и с к о п о р қ а л и ю б о р ган
х а т и н ги з (я ъ н и ун д а ё зи л га н н а р с ал а р ) б и л а н т а н и ш и б г и н а
қ о л м а й , с и з и ш о н ч б и л д и р га н ўш а а р х и е п и с к о п н и н г ўзи д ан
огза к и суҳбат вақти д а га п л ар н и э ш и т и б , С и зга б ўл ган д ў с т л и - 
ги м и зн и я н а б и р бор ҳис қ и л д и к 3. Б и з б и л д и р га н д ў с т л и ги н -
/. 
Ушбу мактубнинг қоралама лотинча асли Лондонда давлат
архи ви д а са қ л а н а д и . У нинг ў зб ек ч а т арж им аси “С ам арқанд
т арихи”нинг биринчи жилдида келтирилган (191-192 саҳифалар). У
Амир Темур ха т и га ж авоб т ариқасида ёзилган. Унда Б оязид
Йилдиримнинг тор-мор келтирилиши воқеаси тилга олинганлигидан,
бу макт уб 1403 йил ўрталарида ёзилганлигини тахмин этиш мумкин.
2. Англия ва Франция ўртасида тарихда 100 йиллик уруш (1337-
1453) номини олган муҳорабанинг турли босқичларида ҳар иккала
томон бир-бирларига зарба бериб ёки мағлубиятга учраб турганлар.
Бу вақтда Англия Оврупо субконтинентидаги қатор вилоятларни
қўлга киритганлиги учун унинг қироли мактубда ўзини Франция қироли
ҳам деб атаган. Бу ҳол, табиийки, ўша даврдаги сиёсий ҳақиқатга
унча тўғри келмайди.
3. Бу ерда гап монах Жан ( Иоанн) хусусида бораётибди. Амир Темур
уни Анқара ёнидаги жангдан кейин 1402 йилнинг кузида Боязид Иилдирим
устидан қозонилган ғалаба ҳақидаги хушхабарни етказиш учун Франция
ва Англияга юборган эди. Манбаларнинг шоҳидлик беришича, у Парижда
маълум муддат қирол Карл VI ҳузурида бўлгач, Лондонга жўнаб кетган
ва Амир Темурнинг махсус номаси ни Англия қироли Ҳенрих 1Уга
топширган. Монах Жан (Иоанн)нинг диний лавозими хатларда турлича
таърифланади. Уни кўпинча “бутун Ш арқнинг архиепископи
 ” 
деб
аташганини кўрамиз. Бу ерда ҳам сал бошқача ибора билан шу нарса
яна бир бор таъкидланади, яъни у “Исо пайғамбарнинг Шарқдаги вакили
 ”
деб аталади.
264

---

г и з г а л о й и қ и ш қ и л г а н и м и з ч а й ў қ ҳ а л и ; с и з н и н г э с о н -
о м о н л и г и н г и з н и м азк у р а р х и е п и с к о п д а н э ш и т и б қ у в о н д и к , 
ш у б и л а н б и р га , а й н и в а қ тд а Ф р а н ц и я г а с и з н и н г ш а в к а тл и
ў ғ л и н г и з т о п ш и р и ғ и б и л а н б о ш қ а м а с а л а л а р б ў й и ч а , я ъ н и
сулҳ ва ҳ а м ж и ҳ ат л и к ю за с и д а н б и л д и р и л га н и с та к л а р б и зн и
х у р с а н д қ и л д и 1, ш у н д а н с ў н г с и з н и н г о л д и н г и з г а б о р у в ч и
р у ҳ о н и й (д о м и н и к а н л а р о р д е н и га м ан суб б ўл ган ) Ф р а н ч е с к о
Ш а д е р т о м о н и д а н с и з зо т и о л и й л а р и г а ў заро а л о қ а л а р и м и з 
д о и р а с и н и к е н г а й т и р и ш , д а в л а т л а р и м и з с а в д о г а р л а р и н и н г
б и р -б и р л а р и б и л а н и л га р и , а в л о д л а р и м и з д а в р и д а б ў л ган и д ек , 
у ч р аш и б т у р и ш л а р и н и т а ъ м и н л а ш н и я т и д а м и з. Бу га п л ар н и , 
улуғ п о д ш о ҳ , с и зг а б ўл ган д ў с т л и г и -м и з н и н г р ам зи си ф а т и д а
а й т м о қ д а м и з... (қ о л га н к е тга н ). М и н н а т д о р ч и л и к б и л ан ч и н
қа л б д а н с ў р а й м и з, б у н д ан с ў н г б и з н и н г с а в д о га р л а р и м и зн и н г 
м а м л а к а т и н ги зд а б ем ал о л ю р и ш л а р и га и м к о н туғилса.
Ю қ о р и д а з и к р э т и л г а н хат м а з м у н и д а н с и з н и н г я қ и н д а
Т у р к и я ч е г а р а л а р и г а к е л и б , х у д о н и н г м ад а д и б и л а н қ и с қ а
м уддат и ч и д а б и з н и н г ва с и з н и н г э с к и д у ш м а н и м и з Б о я зи д
ва у н и н г д а в л а т и н и т о р -м о р қ и л г а н и н г и з н и б и л д и к . Б у эса 
д и л л а р и м и з н и қ у в о н т и р д и ва к атта ш о д л и к кел ти р д и . У н и н г 
(х о ҳ и ш и б и л а н ) п о д ш о л а р ҳукм ю р ги за д и , го л и б л а р ю к с а к - 
л и к к а к ў т ар и л а д и , п о д ш о л а р ҳ о к и м и я т и ул угланад и. Ғ ал аб а- 
н и го й и б д ан ю б о р ган п а р в а р д и г о р н и н г н о м и н и ҳ а м и ш а эсда 
тутайлик.
Д а р в о қ е , у л у ғ п о д ш о ҳ , С и з г а б ў л г а н м у ҳ а б б а т и м и з ва 
ҳ у р м а т и м и з ҳ а қ қ и ю қ о р и д а г и б и з т о м о н д а н х у р с а н д ч и л и к
б и л а н к у ти б о л и н г а н а р х и е п и с к о п га х ай р и х о қ л и к б и л д и р и б - 
ги н а қ о л м а й , б а л к и д ў с то н а м у н о саб атд а бўлдик. Ш у н и н г учун 
ҳам с и зд ан ч и н қ а л б д а н и д ти м ос қ и л а м и зк и , с и з зоти о л и й ­
л а р и о л д и н ги зга б о р с а , у к и ш и н и қабул қ и л у р с и з, у б и зн и н г
п о д ш о ҳ л и ги м и зд аги аҳвол ва о л и б бори л аётган и ш л ар н и айтиб 
б е р а д и , б и з у н га ўз м у л с ҳ а з а л а р и м и з н и б а т а ф с и л г а п и р и б
/.