Ўзбек дипломатияси тарихидан

Ҳазрат Халофатпанох (Субхонқулихоннинг) аслзот
саййиднасл Мир Абдураҳмон Хўжа Садр элчилиги юзасидан
Ҳиндистон шоҳига ёзган номаси
“ Ҳазрати Ф аттоҳ ва гойиблар калиди ф ақ ат унда бор, буни 
ҳеч ким са билм айди, м агар шу ҳазратдан б о ш қ а ” . С ахий к аш ф
эгаси (яъни худо) дил хонасидан иборат бўлм иш баланд б и н о л и к
маъмурхонани барча нав инсонларга бир хилда каш ф этди. “ О ллоҳ 
ки м н и н г кўнглини ислом йўлига ш арҳ этса, у раббий том онидан 
мунаввар эти л ад и ” н и н г д алилига асосан абадий армуғон (яъни 
дунё) м уваф ф ақиятларига л ози м калидлар билан ҳар наф ас ян ги - 
я н ги ф а т \л а р бахш эта д и , ҳамда олам устуни б ўлм иш б арча 
и н сон л арн и н г “ қувонч с а р о й и ” - кўнгил м анзилига “ кўнгилни 
(ислом га) оч ва иш га о с о н л и к б ер ” н и н г ёруғ чироғи билан ва 
заволсиз (т а н ф и ) ф ай зл а р и н и н г фатҳи б илан ҳар вақт ҳисобсиз 
зиёлар бахш этади.
Ш иж оатдастгоҳ хи лоф ат ва қудрат тахтида ўлтирувчи, шуҳрат 
ва ул у ғл и к м а й д о н и н и н г а р с л о н и , х о қ о н л и к н и н г қу д р атл и
х о н а д о н и н и н г п о й д е в о р и , к ў р а г о н и й л и к ҳ у р м а т и га л о й и қ
о и ланинг поки, под ш оҳл и к н урл ари н и н г м атлаъи, ш аҳанш оҳлик 
ф ал ак н и н г ёруғ ю лдузи, адлу эҳсон ан оси рлари м аж м уъи нинг 
натиж аси, эм и н у о м о н л и к газҳарлари б и р и к м ас и н и н г хулосаси, 
осм он тахтининг қуёш б айроғи, илда И скандардек ва Д ород ек 
ж а н гч и , о л д и н д а н к ў р и ш , к ў з қ о р а ч и ғ и н и н г н у р и , ж а н н а т
б оғининг равш ани, саодатм ан д ли к н и н г баланд тож и ва ш араф
ва иқбол б урж и н и н г саодат ю лдузи, илтиф от, баланд д араж али к 
ва ол и й л и к о см о н и қ у ё ш и н и н г о л и й кўнгил назари ва хотир 
кош онаси ҳар б и р хона ва ош ён тузоғида бўлм иш давр ва зам он 
о ф ат и н и н г ва тур му ш га л ози м бўлган кулф ат ва қудуратнинг 
бало ғуборидан м усаф ф о ва холи бўлсин!
Т ангрига ш укр ва (ундан) м и н н атд орм и зки , б и зн и н г қутлуғ 
соат вақт ж а р а ён и м и з ва саод ат-ан ж о м к е ч а-к у н д у зи м и зн и н г 
ўтиб бораётган вақти олий дараж али ҳазрат (худо) ва бахтиёрлар 
қ о з и с и г а т о а т ва и б о д а т қ и л и ш д а н с ў н г , т а р и ф ш а р и а т
286

---

б а й р о ғи н и н г ри вож и йўлига, бахти ёр м и лл ат ҳок и м л ар и н и н г 
и н ти зом и , д и н уламолари ва билим ф узал о л ар и н и н г тарбияти, 
бую к ам и рлар ва қобилиятли вазирлар м артабаларининг тартиби, 
(душ м ан) л а ш к а р и н и барбод қилувчи, м ардонавор ва лаш кар- 
ш и к а н к у р а ш у в ч и л а р н и н г қ у р о л -а с б о б н и ях ш и л а ш , такд и ри
О ллоҳ қадри ю засидан барча раъиятлар р и о я с и н и қилиш йўлига 
са р ф қилинади.
Ҳ а д я л а р ю б о р и л га ч , ж о н ж а ҳ о н и н и н г р а в з а с и д а н а н б ар
и с л а р н и т а р а т и б эсу вч и ш аб б о д а о қ и л л и к ва ақл д у м о ғи н и
ҳушбўй ис б илан муаттар қилади.
С а в о б н о м а р а ъ й и м и з м еқ р ж и л о л и к қ и л м о к д а к и , “ кун 
ф а к о н а ” ( “ Бўл д еди, бўлди” , яъ н и дунё) д ўкон и д а ундан ҳам 
қ и й м а т л и р о қ гавҳар б ў л м ай д и ган м е \р и м уҳаббат тар ти б л и к
м актублар, и тти ф о қ ва б и рд ам л и кн и барқарор қилиш га чақирув- 
чи алоқалар бир қанча марта ва бир неча бор ўтган элчиликларда 
ёзган эдик. Бу неъм ати зиёда д авл атн и н г а қи д аси (раъи) ш ундай- 
к и м , “ Б и з ул ар р и з қ и н и ў р та л а р и д а т а қ с и м л а б қ ў й г а н м и з ” 
( о я т и ) н и н г м о ҳ и я т и ва х у с у с и я т и б и л а н б у ю к а ж д о д ва 
ҳурм атлик о та-б обол арн и н г - О ллоҳ у л арн и н г ётган ж ойларини 
д о р у с -с а л о м қ и л с и н - улуғ с у н н а т ва яхш и тарти би йўлидан 
б о р и ш д и р , (ва) хотирим из бу (йўл) н и м устаҳкамлаш ва сакдаб 
қ о л и ш г а ў з и н и н г т а м о м э ъ т и б о р и н и қ а р а т г а н к и , а л б а т т а , 
қадим ги дастурга би н оан ҳар и к к ал а то м о н д ан мактуб ва элчилар 
ю бориш воқе бўлади. М актублар ва элчилар хаб арларининг зўр 
н а ф ъ и ва катта л утф и с о ғ л и қ ва т и н ч л и к д и р к и , (б о ш қ а) ҳеч 
қан д ай иш ундан м аъқулроқ эм асдир. Т а н ф и н и н г и н о яти билан 
қўлда бўлган ҳар қан д ай б о й л и к ш оду хуррам лик м асаласида 
лози м бўлади, ҳам ж иҳатлик ва и тги ф о қ л и к олам ида уни изҳор 
қи л и ш зарур кўринади, чунки м ам лакат ва ўлкаларни бўйсунди- 
р и ш ҳ а р и к к а л а т о м о н н и н г ш о д у х у р р а м л и г и с а б а б л и ва 
ходим лар (кўз қорачиғи)ни асраш ҳамда то м о н л ар н и н г хотирини 
(и к к и ўртада) ёйиш туф айли бўлади.
(Ю қори д а айтилган) сўзл арн и н г тасдиғи (м ан а будир) мана 
шу б и р қ ан ч а йил м о б а й н и д а о л и й қ а л а м р а в н и н г э н г катта 
қ а л ъ а с и , ва л и й ва н а б и й л а р м а қ б а р а с и , ш аҳи д ва со л и хдар 
қ аб р л ар и н и н г эътиборлиги б илан ва хусусан, к о м к о р подш оқдар 
ва қудратли ном дорл арн и н г м ангулиги ва туп роғи н и н г воситаси 
б и л ан улар қабри тинч ва м унаввар бўлсин - кўп ш аҳарлардан
287

---

ф а й з л и к (т а н гр и ) ҳ и м о я с и д а ги ф и р д а в с м о н а н д С а м а р к а н д
ш аҳрида тақдирга кўра, барча н о п о к ф асод (аҳли ва бахти қаро 
қ о р а гу р у ҳ л а р ) т о м о н и д а н м у ҳ тар ам “ қ а р а м ” 1 (м а н қ и л и ш ) 
эҳ ти р о м и ю заси д ан ўз қ и л м и ш л а р и д а н қ а й тм а й х о н ал ар и га 
кириб, (уни) о ё қ ости қи л и ш д ек кўнгилсиз воқеа сод ир бўлган 
эди, м ам лакатларни ф атҳ этиш йўлидаги олий неъм ат ҳим мат 
(и м и з) ва м у л к о р о л и к н и с а к д а ш н и л о зи м д е б б и л ган н и я т
(и м и з ) у н и н г С а м а р қ а н д н и н г ф а т ҳ қ и л и ш л и к к а т а м о м а н
қаратилди (ва) сарф қи л и н д и . Т ан гри га ш укурки, “ Б и з сенга 
ф атҳ бердик, у - муайн ф атҳдир: би з сенга ёрдам қилдик, у - 
мўътабар ёрд ам д и р” (деган) о яти н и н г тақозоси б илан (С ам ар ­
канд) яхш и чеҳра билан ф атҳ қи л и н д и , ф и ск у ф асод н и бунёд 
этган к и ш и л ар бу п ок ў л кад ан бутунлай қ у в и л д и л ар ва туб- 
том ирлари билан ю либ таш ландилар.
О зодлик ва тўғрилик б илан бу хуш хабарни ўзгаликка мойил 
бўлмаган ул мустаҳкам о г о \, улуғ даргоҳга еткази ш важҳидан 
п ок ва сай й и длар дастгоҳи, саодат ва тўғрилик огоҳи, зи й рак 
д ў с т , ҳ а ё т и ва н а с а б и з е б у з и й н а т б и л а н б е з а л г а н , о т а - 
боболаридан тортиб бу вилоят ахлининг иззат-ҳурматйга етиш ган 
(ва) ўзи н азар (и м и з)га ҳ ам м ад ан кўра м акбул б ў л си н М ир 
Абдураҳмон Хўжа С адрни э л ч и л и к расм и билан ю бордик.
(У) ҳум ою н к ў р и н и ш и б и л а н с а о д а т то п га ч , и ш о н ч и м и з
ком и лки , ш оқларга хос бўлган серилтиф от ва б и р о в н и н г қадрига 
е т и ш л и к ю заси д ан б о ш к а с а ф и р ва э л ч и л а р д а н (к ў р а ) унга 
и м ти ёз кўрсатсалар, то к и (бу и м ти ёз) п о д ш о к л и к н и н г эҳсон 
боғи ғу н ч ас и н и н г ҳам да ш а ҳ а н ш о к а и к и л т и ф о т с а б о с и н и н г
эси ш и дан кўнгилнинг гул-гул о ч и ли ш и бўлсин.
Ва ул тараф дан ҳам элчи ва мактублар кўплаб ю б орилсаки, 
бу иш он чи м и з ва ҳам ж иҳатлигим изнинг боиси бўлсин. Д авлат 
айёмлари муродига етсин.
1. Қарам-ман қилиш: Маккада зиёратгоҳ ерга яқинлашишга маълум
масофа қолганда “ҳайрам " (ман)
- 
ҳеч бир нарса, ҳатто пашшага ҳам
озор бериш ман қилинади. Бу ерда авлиё ва подшоҳлар қабри мавжуд
сабабли Самарқанд Маккага ташбиҳ этилмоқда.
288

---