Ўзбек дипломатияси тарихидан

Амир Темурнинг Кастилия қироли Ҳенрих Шга
йуллаган мактуби1
П одш о ва соҳибқирон Тем урбекдан К астилия ш аҳарлари ва 
ерлари ҳамда И спания Л ео н и қиролига.
У зоқ йиллар шуҳратли ва ф ароғатли, ҳам иятли ва марҳаматли 
умр кўринг. С изга маълум қи л ғай м и зк и м , П айо ва Э рнан С анчес 
орқал и ж ўнатган н о м ан ги з б е ш и к а е т ети б кел д и 2. Б из а н и н г 
д ў стл и к ва я х ш и м у н о с а б а т л а р и н и р и в о ж л а н т и р и ш г а о и д
мазмуни билан тан и ш и б ч и қд и к. Ҳеч б и р шубҳа йўқки , н ом ан ги з 
ш арои ти н ги зн и н г гўзаллиги, ўтган й и ллар м обайнида қирол л и - 
гин ги зн и н г ти н ч л и к б орасинд а устуворлиги, ҳара-катл ари н и н г 
қатьийлиги ни ўзида акс эттирибдур.
М ен бую к тангрига илтиж о қи л урм ан ки , у с и зн и н г салтана-
1. Лотин ва фаранг тилларидаги нусхалардан Раҳим Қиличев ва
Муҳаммаджон Холбековлар таржимаси.
2. Кастилия ва Леон (Испания) қироли Ҳенрих III 1401 йилда бир
вақтнинг ўзида Туркия султони Боязид Йилдирим ва Амир Темурга икки
зодагон - Пайо де Сото Майор ва Эрнан Санчес де Палесуэлослар
раҳбарлигида элчилик йўллайди. Улар дастлаб турк султони ҳузурида
бўладилар. Боязид Йилдирим элчиларни яхши кутиб олади ва унинг
қароргоҳи билан бирга улар Анқара ёнидаги жанг майдонига ҳам келишга
ва бу ерда юз берган қонли тўқнашувни кўришга муваффақ бўладилар. Бу
элчилик ҳақида маълумот берган Клавихо қуйидагиларни ёзиб қолдирган:
“Ушбу жангни (Анқара яқинидаги Амир Темур ва Боязид Йилдирим
ўртасидаги тўқнашув
- 
Б.М.) худонинг марҳамати билан Кастилия ва
Леон қироли бўлган буюк ва шавкатли сеньор дон Энрикенинг, Яратган
уни ўз паноҳида асрасин, элчилар Пайо де Сото Майор, Эрнан Санчес де
Паласуэлослар бевосита кузатишга муваффақ бўлдилар. Улар қирол
томонидан Темурбек ва Турк Йилдирим (Боязид Йилдирим)нинг қудратини
ўрганиш, уларнинг бойликлари, бир-бирларига қарши қўйган қўшинларининг
сони ҳақида маълумот тўплашга ҳамда бу ҳукмдорлар ўртасида юз бериши
кутилган жангни бевосита кузатиш учун юборилган эдилар (Руи Гонсалес
де Клавихо, Дневник путешествия... стр. 15) Элчилар орадаги жанг тугаши
биланоқ биринчилар қаторида Амир Темурни буюк галаба билан муборакбод
этадилар ва унга ўз қиролларининг дўстлик изҳори битилган мактубини
топширадилар. Амир Темур уларни катта хушнудлик билан қабул қилади,
қимматбаҳо совға-саломлар билан сийлайди ва ўз элчиси Муҳаммад ал-
Кешийни қўшиб Испанияга жўнатади.
2 5 6

---

ти н ги зн и роҳи м устақим да сақласи н ва д авлати н ги з ум рини жуда 
кўп к е ч а -к у н д у з л а р г а у з а й т и р с и н , п а й ғ а м б а р л а р т а ҳ с и н и г а
сазовор бўлсин!
А лқисса, султон Б о язи д ўз ҳуқуқ дои раси д ан чиқи б , ўртада 
н и зо л ар п ай д о қ и л д и , п а р о к а н д а л и к туғд и ри ш , п о д ш ол ар ва 
ҳукм дорларга ҳукм ўтказиш тўгрисинд а хусуматли ф ар м о н л ар
берди, б и зн и н г ого)у
1
ан ти ри ш л ари м и зга қул оқ осм ади, зиғирча 
ҳайиқм ади. А ндин сўнг б и з ҳам бую к тангри н ом и билан ун и н г 
устига с о н -с а н о қ с и з туғларим изни кўтардик. Б и з ж англарда тоб- 
ланган л аш к ар л ар и м и зн и , ан и ж азога маҳкум э т м о қ ни яти н да 
н асроний м ам лакатлар ерларига б ош ладик, йўл-йўлакай кўплаб 
н асрон и й ш аҳар ҳамда қалъаларни озод қи л д и к ва келиш м ов- 
ч и ли к лар и м и зн и ж а н гн и н г такд ирига ҳавола этд и к 1.
Ў ртам изда ж а н г б о ш л а н и б , О л л о ҳ н и н г и род аси ва паноҳи 
остида би з уни мағлуб этд и к, чунки бую к та н гр и н и н г - барча 
н а р с а л а р н и н г яр атгу в ч и си ва х а л о с к о р и н и н г п а н о ҳ и д ан ўзга 
п ан оҳ йўкдир. Б и з Й и л д и ри м Б оязид ва у н и н г ўғли М устаф они 
аси р олдик. У лар б и зн и н г қўлим изга туш дилар, қў ш и н и н и қириб 
таш л ад и к, о д а м л а р и н и қи л и ч д ан ўтказдик, б и зн и н г н ай зам и з 
ва қ и л и ч и м и зд ан м аҳв бўлдилар, ер у л ар н и н г қон и га бўялди. 
Б и зн и к и л а р у л а р н и н г ж а с ад л а р и н и ҳ ай во н л ар га таш л ад и лар,
1. 
Бу ерда Амир Темур Боязид Йилдирим таҳдид солган Кичик Осиёдаги
денгиз соҳилларида жойлашган насроний ҳукмдорликлар, жумладан,
Ka(fxf)a, Тана, Трапезунд, Пера каби ҳудудларни назарда тутган бўлса
керак. Ундан ташқари, бу жанг натижасида турк султони измида бўлган
минглаб овруполиклар ҳам озод этилган эдилар. Уларнинг кўпларига
соҳибқирон ў з юртларига жўнашга рухсат беради. Бу ҳол Оврупо
мамлакатлари билан ўзаро алоқаларни янада мустаҳкамлашга қаратилган
аж ойиб дипломатик тадбирлардан бўлиб, Оврупо қиролларининг
миннатдорлигига сабаб бўлганди. Жумладан, Амир Темур Испания қироли
Ҳенрих III ҳузурига йуллаган ўз элчиси Муҳаммад ал-Кешийга қиролга
топшириш учун кўплаб қимматбаҳо совғалар билан бирга, Клавихонинг
ёзишича, ‘ўз одатига кўра хотинлар ҳам юборганди ” (Руи Гонсалес де
Клавихо. Д н ев н и к пут еш ест вия..., стр. 16) Ҳ. И см ат улланинг
т аъкидлаш ича, К лавихо к ун д а ли к л а р и н и н г бош қа т иллардаги
таржималарида ‘ў з одатига кўра ” ибораси йўқ бўлиб, "Амир Темур ўз
ота-онасига топшириш мақсадида Ҳенрих III ихтиёрига хотинларни эмас,
балки ёш, турмушга чиқмаган икки қизни юборган
 ”. 
Ҳ. Исматулла, бошқа
манбаларга таянган ҳолда уларнинг кейинги тақдири ҳақида ажойиб
маьлумотларни келтиради (Қаранг: Ўзбекистон адабиёти ва санъати”,
1995 йил, 7 апрель).