Ҳ ақи қ и й дўст сиф атида, би з с и зн и н г ки ш в ар и н ги зн и н г ҳам и-
ш а равн ақд а бўлм оғини истайм из.
Б унинг б ои си ш улдирким ,
с и зн и н г н о м и н г и зн и у з о қ -у зо қ ўл кал ард а ҳам б и л ад и л а р ва
с и зн и н г барча қироллар орасидаги о б рў-эъ ти б ори н ги з тўғрисида
бутун Ш а р қ ар х и еп и ск оп и , бир вақтлар ф аранглар то м о н и д ан ,
м ен и н г ҳузуримга ж ўнатилган монах Ж а н 1 бизга ҳи коя қи л и б
б е р д и л а р . У л к и ш и н и н г ҳ и к о я л а р и ҳам м о н а х Ф р а н ц и с к
С атруникига жуда ўхш аш бўлиб, салтанатингиз та с а р р у ф и н и н г
кўплаб, хусусан, ҳозирги кундаги ўлкаларгача
кен гай ган ли ги н и
биз яқи н д а Т уркияда бўлганим изда эш и тд и к. Бундан таш қари ,
т и ж о р а т а \л и ва б о ш қ а л а р н и н г м ан ф а а т л а р и т ў ғр и с и д а ҳам
э ш и т д и к . С а р о й и н г и з н и н г у л у ғво р л и ги , қудрати ва т а р т и б -
қоидалари б и зн и м ам нун қилди.
С и зн и н г турк Б оязи д б илан о р ан ги зн и н г со вуқл и ги н и э ш и т
дик. Ул султон м ен б илан бир тузум ва бир д и н одам и бўлиш ига
қ а р а м а с д а н , о р а м и з д а т у з и л г а н б и т и м н и х у р м а т қ и л м а д и .
О қибат, б и з ва д ўстлари м и з уни си нд ириш га азм этдик. Б и род ар-
л а р и м и з н и н г д а ъ в а т и ҳам д а с и зг а б е р га н в а ъ д а м и з г а ам ал
қилиб2, с и з ва би з учун бир хил ғаним бўлғон Т урки я султонига
қарш и ю риш қ и л д и к. О л л оҳн и н г мадади б ирла қ и с қ а
муддат
ичида султон Б о язи д н и н г бутун қўш инини то р -м о р кел ти р д и к 3.
Буюк ҳукм дорлар ва дўстлар ўртасидаги улуғ иш лар ҳақида
б и р-б и рл ари н и о го ҳ э ти ш одатига бўйсуниб, м азкур архи еп и скоп
Ж ан н и си з ж а н о б л ар и н и н г ҳузурига ж ўнатдик, токи ул ки ш и
б и зн и н г м ам л ак ати м и з ва ҳозирги аҳволим из, ш у н и н г б и рл а,
сўнги пайтларда бул ўлкаларда с и зн и н г ғаним ингизга
нисбатан
сод и р бўлган в о қ еа л а р тў ғр и с и д а с и зн и х аб ар д о р э т с и н л а р ,
батаф сил сўзлаб б ерси н лар. Т ағин ул зот сизлар б илан бўлган
дўстли ги м и з ва и тти ф о қ и м и з, с и з ва с и зн и н г од ам л ар и н ги зга
/.
Бу жумладан маълум бўладики, монах Жан дастлаб Амир Темур
ҳузурига Франция қироли номидан элчи тариқасида келиб, унга Карл
У1нинг “Султон Боязидга қарши иттифоқ т у зи ш ” тўғрисидаги
илтимосини етказган. Афсуски, бу масалага т ааллуқли француз
қиролининг мактуби бизгача етиб келмаган.
2. Демак, АмирТемур ва Карл V/ўртасида Боязид Йилдиримга қарши
курашда ҳамкорлик қилиш xycycuda ўзаро келушувга ўхшаш бир нарса
бўлган.
3. Бу ерда гап Ангора (Анқара) ёнидаги 1402 йилда 27 июн кунида рўй
берган жанг ҳақида боради.
2 5 4
ҳурм ат-эъ тиборим из ҳамда б и р од арл и ги м и з р авн ақи йўлида шу
кун л ард а б аж ари лаётган к ўп ги н а ф о й д а л и тад б и рл ар ҳақинда
ҳам ҳ и к о я қ и л ғ а й л а р 1. Ул зо т н и ҳам с и з н и н г , ҳам б и зн и н г
о д ам и м и з тар и қаси н д а тав си я этм о қд ам и з; ул к и ш и н и д и н и й
м а с а л а л а р д а н т а ш қ а р и , б о ш қ а б а р ч а м а с а л а л а р д а и ш о н ч л и
вакил, деб тин гл ағай си з2.
Б и зн и н г истагим из - с и зн и н г салом атл и ги н ги з устивор бўл-
си н ; с и зн и н г ва б и зн и н г од ам л ари м и з бу и к к и
эътиборли м ам ла-
к а т ў р та с и д а ўзар о б о р и ш -к е л и ш қ и л с и н л а р , т о к и б и з н и н г
у л уғворл и ги м и з ҳамм а ерда м ақтовга л о й и қ бўлсин. Т и ж орат
и ш л ар и н и н г ф ойдали бўлувига ҳам эри ш ай ли к.
Қ олғон б ош қа иш лар, ф ао л и яти м и з ва реж аларим из хусусида
уш бу архи еп и скоп сизга сўзлаб берур,
чунки ул ки ш и бу м ам ла-
катда узо қ вақт бўлдилар ва кўп н арсан и биладилар.
Ҳ и ж р и й 805 йил муҳаррам о й и н и н г б и р и н ч и кунида (мелодий
1402 йил 1 август) С и вас д а берилди.
/.
Ўша вақтдаги Ohvp шароит ва йўлларнинг нотинчлиги туфайли
купгина элчиликларнинг талон-т]рож этилгани тарихдан маълум. Шунинг
учун ҳам одатда йўлланган мактубларда купгина масалалар тафсилоти
уз аксини топмаган ва уларни қўшимча суратда оғзаки арз этиш элчи
зиммасига юклатилган. Бундай услубни Амир Темур ҳам уз дипломатиясида
кенг қўллаганини кўрамиз.
2.
“Диний масалалардан ташқари” иборасини И.И.Умняков “ушбу
мутлақо кутилмаган чеклаш монах Жаннинг ақлига келган ажойиб фикр
бўлиб, Темур ва унинг вазири буни ҳеч қачон ҳатто хаёлига ҳам
келтириши мумкин эмас эди”, деб изоҳлаган. (Қаранг: И.И. Умняков.
М еж дународные отнош ения... с. 184) Бунга қўш илиб бўлмайди.
Фикримизча, бу ибора Амир Темур томонидан мактубга киритилган.
Бу билан у ислом динининг ҳомийси сифатида христиан қироли билан
диний м асалаларда м узокаралар юритиш ни м ут лақо лозим деб
топмаслигини қатъий таъкидлаб қўйган.
255
