Ўзбек дипломатияси тарихидан

Семёнов А.А. К истории дипломатических сношений между
Россией и Бухарой в начале X IX века. Известия академии наук УзССР.
11. 1951 с. 91.
228

---

ё зи ш и ч а , Бухорога 15 ч ақ и р и м етм асдан Б озорчи н ом ли ж ойда 
36 с о а т д а в о м и д а қаб ул м а р о с и м и н и н г қ о и д а л ар и м уҳокам а 
қ и л и н а д и ва эл чи га а м и р ҳузурида ўлтирган ҳолда суҳбатлаш иш
учун и ж озат берилади.
Э л ч и н и а м и р ҳузурида қабул қ и л и ш ва ун га п о д ш о ҳ н и н г 
Ё р л и ғ и н и т о п ш и р и ш м а р о с и м и н и м азк у р м у ал л и ф ш ундай 
т а с в и р л а й д и : “ И к к и ё н и д а к а м е р г е р л а р и б и л а н Н е гр и хон 
том онига ўн қадам ю риб, унга ф о р с тилида мурожаат қилди ва 
к е й и н қ у ш б е г и г а и ш о н ч Ё р л и ғ и н и т о п ш и р д и ва ў л ти р д и . 
Э л чи л и кн и н г бош қа аъзолари э ш и к н и н г и кки том онида турганча 
қолдилар. Қуш беги зудлик билан им ператорнинг мактубини хонга 
топш ирди; хон уни баланд овоз билан ўқиб ч и кд и ” '.
Д е м а к , ў р т а а с р л а р д а м а х с у с р и с о л а д а қ а й д қ и л и н г а н
қ о и д а л а р б ў й и ч а а м и р г а э л ч и ҳ а қ и д а , у н и ю б о р га н зо т ва 
у л а р н и н г и л т и м о с л а р и б о р а с и д а ш и ғо в у л а р з қ и л г а н , эл ч и
кел ти рган с о в ға -са л о м л а р ҳақи д а ҳам у ахб орот берган , ч ет эл 
ҳ у к м д о р и н и н г м актуб и к и ч и к и н о қ қ а (к е й и н р о қ : ш иғовулга) 
т о п ш и р и л га н , у - м ун ш и га б ер ган , м ун ш и хатни ўқиб берган 
бўлса, X IX аср б о ш и д а Р о с с и я эл ч и с и ўзи ҳақида ўзи арз қи лган , 
п о д ш о ҳ и н и н г м а к т у б и н и ш и ғ о в у л г а э м а с , қ у ш б е г и г а
т о п ш и р ган , у эса хатн и а м и р га эл ти б б ерган ва а м и р балан д
овозд а ўзи ў қи б ч и қ қ а н эди. Э л чи га а м и р ҳузурида ўлтирган 
ҳолда суҳбатлаш иш га и ж о зат б ер и лган ; а м и р Р о сси я эл ч и си н и
ўрнид ан тури б кутиб о л ган л и ги ҳам я н г и л и к эди. Гарчи бунда 
ю қ ори да эсл а т и л га н и д е к эл ч и учун эм ас, б ал к и Қ уръон ҳурмати 
учун ўри н д ан ту р и ш д ек н о з и к д и п л о м а т и к усул қўл л ан и лган
бўлса ҳам.
Ҳ ар қ а н д а й д а в л а т н и н г т а ш қ и с и ё са т и и ч к и с и ё с а т и н и н г
д а в о м и б ў л г а н л и г и в а ж ҳ и д а н э л ч и л а р н и қ а б у л қ и л и ш
м а р о с и м л а р и д а ҳам Б ухоро м аъ м у р и я т и д а б е л ги л о в ч и ом и л
бўлган руҳият м асал аси , и с л о м н и н г роли ю қ ори қўйилган ва, 
а й н и қ с а , б о ш қ а д и н д а ги д авл атл ар эл ч и л а р и н и қабул қи л и ш
ж араён и да унга путур етк а зм ас л и к ч о рал ари қид и ри л ган .
Б и р о қ чет эл эл ч и л а р и н и қабул қи л и ш м ар о си м л ар и ҳамм а 
вақт ҳам с и л л и қ қ и н а ўтар эд и , д еб бўлм айди. Б у н и н г учун ҳар 
и к к и т о м о н н и н г б и р д ек и н т и л и ш и , д и п л о м а ти я га изчил р и о я