Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

1. Ўша ж ойда.
231


м у н о с и б ш а в к а т б и л а н ҳ а р а к а т қ и л г а н и н и ” қ а й т а - қ а й т а
таъкидлайди. “ Регистондан аркка ўтиш да ҳар б и р ам алдор пиёда 
бўлади, - деб ёзади у. - М ен ҳамма ж ойдан о т л и қ ўтиб, ам и р н и н г 
ўзи, қози калон ва қуш беги олдидагина отдан туш д и м .” 1
Бундай эътироф дан м азкур элчи д и п л о м а ти я н и н г халқаро тан 
ол и н ган ан ъ ан ал ар и д ан сан ал м и ш қоида - ҳар б и р э л ч и н и н г 
зи м м а с и д а н а ф а қ а т ўз в а т а н и н и н г ш о н -ш а в к а т и н и с а к д а ш , 
ай н и бир вақгда ўзи борган м ам лакатнинг қ о н у н -қо и д ал ар и н и
ҳурмат қилиш м аж бурияти ҳам б орлигидан бехаб арм и д и , ёки 
“ С а ф а р н о м а ...” м у а л л и ф н и н г ш о \ о л д и д а ги х и з м а т л а р и н и
б ўртти ри б кўрсатиш учун ёзи л ган асар м и д е ган савол кел и б
ч иқади. А ф суски, у н и н г м аълум отларини б о ш қ а м анбалар билан 
қиёслаш и м кони й ўқ - н ош и р таъ кидлаш ича, Э рон м анбаларида 
на у н и н г ном и , н а ўзи ҳақида б и рор эслатм а учрам айди. Б и зн и н г 
ихтиёримиздаги м анбаларда ҳам бу ҳакда маълумотлар топилм ади.
“ С а ф а р н о м а ”да: “ М ен ом и одам ва навкар б ўл сам -д а...” деган 
и бора учрайди. Бу қолда э л ч и н и н г д и п л о м а т и я н и н г талаб ва 
қоидаларидан бехабар бўлганини туш униш м ум кин. Б и р о қ ун и н г 
ам и р билан суҳбатлари ҳақида: “ М ен, маслаҳат қи л и н ган и д ек , 
давлат ш укуҳига м уносиб ж авоб қ и л д и м ...” 2 каби ж ум лаларни 
ва эл ч и н и н г Э р о н н и н г си ёси й -и қти со д и й аҳволи ҳақида ҳамда 
А нглия билан муносабатлари тўғрисида ам ирга берган муболагали 
ахбороти тарихий ҳақи қатд ан й и р о қ э к а н л и ги н и ҳам ҳисобга 
ол и н са, буни ш оҳ ҳукум атининг Бухорога нисб атан такаббурона 
сиёсатидан далолат, д ей и ш м ум кин бўлади.
Э рон элчи си Бухоро ам ири б илан м узокараларда Э р о н н и н г 
ҳарбий қудрати, унда й и ғи л ган қу р о л -яр о ғл а р ш и д д ати га ҳеч 
ким бардош бера олм аслиги ҳақида муболаға қилган ва у билан 
и тти ф о қ бўлиш ни тав си я этғанди. Ш оҳ д и п л о м ати яси и н гл и з- 
л а р н и н г тазй и қи остида у л арн и н г талабини б аж ари ш м ақсадида 
б а р ч а о м и л л а р д а н , ш у ж у м л а д а н э л ч и н и н г , “ о м и ”л и г и ва 
“ н авк ар л и к ” ш иддатидан ҳам ф ойдаланган ва эр о н л и кл ар га хос 
бўлган л атоф ат ва н азо кат анъаналаридан ч ек и н ган эди.
Х у л л а с , Б у х о р о с а р о й и д а Э р о н э л ч и с и н и қ а б у л қ и л и ш
м аросим ида и кки давлат ўртасидаги зиддиятли м уносабатлар ва 
э л ч и н и н г н о сам и м и й л и ги ўз а к си н и топ ган ва улар м ароси м
1. Ўша жойда.
2. Ўша жойда.
232


т а р т и б и г а путур е тк а зга н эд и . Ш у н га қ а р а м а й , а м и р ўзаро 
м ун осаб атларда зоҳирий ти н ч л и к н и сакдаб қолиш м ақсадида 
Э рон эл ч и л и ги н и н г арзига қисм ан иж обий ж авоб қилган эди.
Ю қорида келтирилган маълумотларга асослан и б иш онч билан 
ай ти ш м у м ки н к и , Ўрта О сиё давлатларида, ҳар бир мустақил 
давлатда бўлгани каби, дип л ом ати я д авл атч и ли к н и н г ўзига хос 
хусусияти с и ф а т и д а д а в л а т н и н г т а ш қ и си ёсати д а катта рол ь 
ўйнаган ва у н и н г воситасида давлатлараро муносабатларда содир 
б ў л а д и г а н с и ё с и й , и ж т и м о и й , м а ъ н а в и й , с а в д о а л о қ а л а р и
м уам молари ҳал қи л и н ган , жангу ж ад алларн и н г олди оли н ган 
дўстона м уносабатлари и ривож лантириш кўзланган.
Э л ч и л а р н и қаб ул қ и л и ш м а р о с и м и м у а й я н б и р т а р т и б - 
қоидалар асосида олиб б орилган, бу ҳакда рисолалар ёзилган.
У ёки бу даврд а д и п л о м ати к ал о қалар н и н г ривож и давлатлар 
ў р т а с и д а г и м у н о с а б а т л а р д а р а ж а с и г а б о ғ л и қ б ў л г а н и д е к , 
э л чи л арн и қабул қилиш м аросим лари ҳам м уайян бир тарихий 
д а в р д а т о м о н л а р н и н г ў за р о м у н о с а б а т л а р и н и н г х а р а к т е р и , 
х у су си ятл ар и , и м к о н и я т л а р и ва х а л қ а р о м ай д о н д аги м ав қ еи
б илан белгиланган.
А м и р Т ем ур д авл ати д а ч ет э л л и к эл ч и л а р н и қабул қ и л и ш
м а р о с и м и га хос б ўл ган қатъ и й т а р т и б - қ о и д а л а р д а в л а т н и н г
қудрати ва унда ўрнатилган и н ти зо м н и ҳамда д авл атн и н г чет 
эллар б илан д и п л о м ати к алоқаларни кенгайтириш и ш ти ёқи н и
н ам ой и ш қилса, XV I-X V III асрларда Б ухоро-Ҳ индистон д и п л о ­
м ати к а л о қ а л а р и м ароси м и га ки ри ти лган ян ги л и к л ар д а и кки
давл ат ҳукм д о р л ар и н и н г ўзаро яқ и н л и ги , б и р -б и р и га эҳти ёж - 
м а н д л и ги , д и п л о м а т и к а л о қ а л а р н и м у стаҳ кам л аш д ан ғоятд а 
м ан ф аатд ор экан л и ги акс этади.
X IX а с р б о ш и д а Бухорода Р о сси я эл ч и с и н и қабул қ и л и ш
м ар о с и м и қ о и д а л ар и га к и р и т и л ган ў згар ти ш л ар Б у х о р о н и н г 
й и р и к д авл ат б илан д и п л о м ати к ал оқалари н и м устаҳкам лаш дан, 
ўзаро савдо ал оқалари н и кен гайтириш д ан м анф аатдор эк а н л и ги - 
д а н д а р а к б ер ад и ҳам да м уай ян б и р д ар аж ад а э ҳ т и ё т к о р л и к
м авж удлигини ҳам кўрсатади.
XIX аср ўрталарида Э рон эл ч и с и н и қабул қи л и ш м а р о с и ­
м и н и н г у қадар тан тан авор бўлм аганлиги ва ай ри м туш унм ов- 
ч и л и к л а р ю з б ерган и ҳам и кки д авл ат ўртасидаги зи д д и ятли
м уносабатлар б илан белгиланади. Бу алоқаларда таш қи дунёдан
233


аж ралиб қолган ва заиф лаш иб бораётган Бухоро а м и р и н и н г худци 
ш ун и н гд ек заиф лаш аётган ва А нглияга қарам бўлиб бораётган 
Э р о н н и н г и ч к и ва та ш қ и аҳвол и д ан м утл ақо бехаб арл и ги ва 
Э рон эл ч и с и н и н г бундан ф ой дал ан ган ли ги нам оён бўлади.
Д ем ак, Ўрта О сиё давлатларида чет э л л и к эл ч и л ар н и қабул 
қ и л и ш м аросим и м уайян тартиб қоидалар асоси д а о л и б борилган 
бўлса-да, ўзаро м уносабатларнинг характери ва д а в р н и н г си ёси й , 
и қ т и с о д и й , и ж т и м о и й , м аъ н а в и й о м и л л а р и т а қ о з о с и б и л ан
уларга ўзгартиш лар киритиб б орилган и кузатилади.
234



Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish