Ўзбек дипломатияси тарихидан


М и х а л е в а Г.А . Т о р го в ы е и п о с о л ь с к и е с в я зи Р о сси и со



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet104/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

1. М и х а л е в а Г.А . Т о р го в ы е и п о с о л ь с к и е с в я зи Р о сси и со
среднеазиатскими ханствами. Т.

1982. с. 80-81.
2. Государственный архив Оренбургской области. Ф. 6, On. ПО, д.
3260. лл. 55-56, 63.
218


Х ул оса қ и л и б а й ти ш м у м к и н к и , “ Т а р и х и а м и р Ҳ а й д а р ” 
қ ў л ё зм а с и X IX а с р н и н г б и р и н ч и ч о р а г и д а Б у х о р о -Р о с с и я
д и п л о м а ти к ал оқалари тар и х и н и ў рган и ш д а муҳим м анбадир. 
У н и н г м а ъ л у м о т л а р и н и а р х и в ҳ у ж ж а т л а р и б и л а н қ и ё с и й
ў р ган и ш эса и к к и ўртад аги д и п л о м а т и к а л о қ а л а р т а р и х и н и
ё р и ти ш д а учраб турадиган тар и х и й ч ал каш л и кл ар н атиж асида 
нотўғри хулосалар келиб ч и қ и ш и га асос қолдирм айди.
219


Ў Р Т А О С И Ё Д А В Л А Т Л А Р И С А Р О Й Л А Р И Д А
Э Л Ч И Л А Р Н И Қ А Б У Л Қ И Л И Ш М А Р О С И М Л А Р И
Ў рта О сиё ҳудудида м и н г й и л л и к л ар д аво м и д а ҳукм суриб 
келган д авл атч и ли к т и зи м и м авж уд б ўл ган л и ги , д авл атч и л и к - 
н и н г ўзига хос барча хусусиятлари, ш у ж ум ладан та ш қ и сиёсати, 
д и п л о м а ти к ал оқалари , эл ч и л и к л а р б о р д и -к е л д и л а р и узлуксиз 
д авом этиб келганлиги ҳозирги вақтда ҳеч ким д а шубҳа уйғот- 
м айди, албатга.
Д ав л а тл а р а р о м у н о са б а тл а р н и м у ст а ҳ к ам л а ш , ҳукм д о р л ар - 
н и н г ўзаро м улоқотларини б ар қар о р эти ш б илан и ш он ч ҳосил 
қ и л и ш , м ам л ак атл ар н и н г и ч к и ва т а ш қ и ҳол ати д ан хабардор 
б ўлиш , и кки ўртада ҳам ж иҳатлик ўрнатиш орқал и ф уқароларн и н г 
ти н ч л и ги ва осо й и ш и н и б арқарор эти ш ва б о ш қ а хил м уам м о­
л а р н и бартараф қилиш - эл ч и л и к а л о қ а л а р и н и н г асоси й м ақсад- 
л а р и ҳисобланган.
У ш бу м ақ сад л арн и ам ал га о ш и р и ш учун, ўз ҳукум ати н и н г 
си ёсати ва н и я тл а р и н и ту ш у н ти р и ш ва ун га и ш о н ти р а олиш
учун эл чи л арн и н г ш ахсиятига катта аҳам и ят берилган ва улар 
э н г етук и н со н л ар ор аси д ан та н л а н га н л а р . Д а в р н и н г д о н о ва 
зу к к о зотл ари ҳукм дорлар учун б у б о р ад а қў л л ан м ал ар ёзи б , 
ч ет элларга ю борилаж ак эл ч и л ар н и тан л аш , тайёрлаш ва улар­
н и н г ф аол и яти там ойиллари ва м еъ ёрлари н и белгилаб берганлар. 
Бу ҳақда ю қорида тўхтаб ўтилди.
Қ уйида М аркази й О си ё д авлатлари с ар о й л ар и д а элчи ларн и
қабул қилиш да турли даврларда қарор то п ган ўзбек д и п л о м а ти я - 
с и н и н г бу м асаладаги ўзига хос қ и ррал ари ҳақида ф и к р ю ритила- 
д а
М анбалардан шу нарса маълум бўладики, Ўрта О сиё давлат- 
ларида элчиларни қабул қилиш тартиб-қоидалари қадим замонлар- 
д а н о қ ҳукм дорларн и н г д и қ қ а т-эъ т и б о р и д а бўлиб келган ва бу 
масалага ҳар вақг ж иддий муносабатда бўлинган. Д иплом атиям из 
тарихига оид кўплаб асарларда у н и н г йўл-й>фикдари атроф лича 
таҳлил этилган. Ю қорида эслатилган Н изом улм улкнинг XI асрда 
битилган “ С иёсатном а”сида бу ҳақда, ж умладан куйидагиларни 
ўқийм из: “Агар атроф м ам лакатлардан келган элчилар ҳукмдор 
сар о й и га етгунларича, гарчи у л а р н и н г к е л и ш л ар и ҳақида ҳеч 
қандай хабар олинм аган тақдирда ҳам улар эътиборсиз қолдирилса
220


ва зудлик билан хабар етказилм аса - бу ҳол давлатдаги тартиб- 
қоид аларнинг яхш и йўлга қуйилм аганлиги тарзида баҳоланади. 
С арҳадлардаги м аъм урларга уқтириб қўйилиш и л о зи м к и , улар 
э л ч и л а р г а д а р ҳ о л и ш о н ч л и б и р в а к и л н и к у з а т у в ч и э т и б
тай и нласинлар ва бу вакил уларни маълум бир м анзилга (ш аҳар- 
га) етказиб қўйсин ва у ердаги иш ончли мулозимга топ ш и рси н 
токим у ҳам элчиларни навбатдаги манзилгача кузатиб борсин. 
Бу тартиб элчилар ҳукм дор саройига етгунларича давом этсин. 
Ҳ ар бир тўхтамда элчиларни зиёф ат қилиб, уларни хуш ф еъллик 
б и л ан кутиш , к ей и н ги м анзилгача зарур о зи қ -о в қ а т л а р б илан 
таъм инлаш л о зи м , чунки уларга нисбатан кўрсатилган ҳар бир 
я х ш и л и к ёки ё м о н л и к қ аб и л и д аги х атти -ҳ ар акатл ар ҳукм дор 
том он и д ан ам алга о ш и р и л ган тадбир си ф атида баҳолан и ш и н и
унутм аслик д а р к о р ” 1.
А м и р Т ем у р с а р о й и д а ч ет э л л и к э л ч и л а р н и қабул қ и л и ш
м ар о с и м и э л ч и л а р ч егар ад ан ўтиб, у н и н г м улклари ҳудудига 
қадам қўй и ш лари д ан б о ш л ан ар эди д ейиш м ум кин. М ам лакат 
бўйлаб ш ундай тартиб ўрнатилган эд и ки , элчилар йўлидаги ш аҳар 
ва қ и ш л о қ л а р н и н г ҳ о к и м л а р и у л а р н и к у т и б о л а р , а ҳ о л и
у й л а р и д а н г и л а м л а р ч и қ а р и б ж о й с о л а р , д а с т у р х о н ё з и б
м еҳ м о н н аво зл и к кўрсатар, тунаш учун м уносиб ж о й б ерар ва 
йўлни давом этти ри ш учун от-улов б илан таъ м и н л аш ар эди. Бу 
е р н и н г одати ш ун д ай , д еб ёзади И сп ан и я (К а с ти л и я ) қироли 
Генрих III н и н г А м и р Т ем у р с а р о й и га ю б орган э л ч и с и Руи 
Гонсалес де К лавихо2. А гарда А м ир Т ем ур к и м н и к и б и р о р ерга 
ю борса, б алки у н и н г қош и га ким дир келаётган бўлса, ш у тарзда 
кутиб ол и ш ади ва ҳар куни янги от б илан таъ м и н л аш ад и , деб 
давом этади элчи. Бу отлар аҳоли бор ерларда ҳам, й ў қ ерларда 
ҳам а м и р н и н г буйруғига кўра тай ёр туради, уларга қарайдиган 
о д а м л а р т а й и н л а н а д и . А л о қ а т и з и м и д а ў р н а т и л г а н б у н д а й
мунтазам тартиб н а ф а қ а т элчиларга қулай ш арои т яратади, балки 
А м ир Т ем ур б еп оён м улклари н и н г ҳар чеккасидан хабардор бўлиб 
турад и 3.
/. 

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish