ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

elektr kernewi
dep atalatuǵın parametr menen 
parıqlanadı.
Elektr kernewi arnawlı ásbap 
voltmetr
járdeminde ólshenedi. 
Onıń sırtqı kórinisi hám jalǵanıwı 93-súwrette keltirilgen. Voltmetr 
paydalanıwshıǵa parallel jalǵanadı. Elektr kernewiniń birligi sıpatında 
bir 
volt
qabıl etilgen (1 V).
a) 
b)
93-súwret. 
94-súwret.
Úlken quwatlılıqqa iye bolǵan elektr toǵın islep shıǵaratuǵın 
qurılmaǵa 
elektr toǵınıń generatorı
delinedi (94-súwret).
1. Elektr toǵınıń payda bolıw shártlerin aytıp beriń.
2. Volta baǵanasında zaryadlardıń bóliniwi qanday qubılıs sebepli 
júz beredi?
3. Kúndelikli turmısta qollanılatuǵın batareya hám akkumu lyator-
larǵa mısallar keltiriń.
Ámeliy tapsırma
Aqshıl hám qızǵısh reńdegi bir neshe teńge, duzlı suw 
sińdirilgen qaǵaz járdeminde volta baǵanasına uqsas batareya 
jasań.

---

124
1. Bir galvani element payda etken kernew ádette 1-2V 
átirapında boladı, al gúldirmama waqtında bultlar arasındaǵı 
kernew 100 million voltqa jetedi.
2. Joqarı quwatlı generatorlardıń kernewi 15-20 kV qa teń 
bolǵan elektr energiyasın islep shıǵıp, paydalı jumıs koefficienti 
97-98% ke jetedi.
45-TEMA
TURMÍSTA ELEKTR TOǴÍNÍŃ ÁHMIYETI
Turmısımızdı elektr toǵısız kóz aldımızǵa keltiriw júdá qıyın. Ol 
bizge barlıq jerde turmısımızdı jeńillestiriwde járdem beredi. Azanda 
turıp elektr shıraǵın jaǵamız, elektr chaynikte chay qaynatamız. 
Mikrotolqınlı elektr pechte azanǵı awqatımızdı ısıtamız. Azanǵı 
awqattan soń lift arqalı tómenge túsemiz. Metroda oqıwǵa yamasa 
jumısqa baramız. Jol-jónekey uyalı telefonda sóylesemiz. Mektepke 
oqıwǵa kelsek sabaqqa qońıraw qaǵıladı. Jaqtılı xanalarda elektrge 
tiyisli sabaqlardı oqıymız. Kewil bólgen bolsańız bulardıń barlıǵında 
elektr járdemshi bolıp xızmet etedi. Turmısta biz paydalanıp atırǵan 
kóplegen nárseler sıyaqlı olardıń unamlı tárepleri menen birge, abaylı 
bolmasaq, zıyanlı tárepleri de bar. Sebebi, sımlardan ótip atırǵan elektr 
toǵı kózge kórinbeydi, iysi joq, reńsiz. Tok bar-joqlıǵın ólshew ásbapları 
járdeminde anıqlaw múmkin. Toktan zıyanlanıwdı tuńǵısh ret 1862-
jılı tastıyıqlap bergen. Bunda insan tok ótetuǵın sımnıń ashıq jerine 
tiyip nabıt bolǵan. Sol sebepli onnan paydalanıw ushın ásbaplardı tok 
dereklerine durıs jalǵawdı úyrenip alıwımız kerek.
Úyreniwdi ápiwayı elektr shınjırın dúziwden baslayıq. Bunıń ushın 
tok deregi, elektr lampochkası hám úzip-jalǵaǵısh alınadı. Sońınan 
dápterge olardı bir-birine jalǵaw sızılması sızıladı. Sızılmada tok 
deregi, lampochka, úzip-jalǵaǵısh hám basqa ásbaplar shártli belgiler 
menen belgilenedi (95-súwret).
– úzip-jalǵaǵısh; 
–elektr lampochkası;
– jalǵawshı sım; 
– tok deregi
95-súwret.

---

125
Bul sızılmaǵa