ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

44-TEMA
ELEKTR TOǴÍ HAQQÍNDA TÚSINIK. TOK DEREKLERI
Denelerdiń 
elektrlengenligin 
«elektrometr» 
dep 
atalatuǵın 
ásbap járdeminde anıqlaw múmkin (88-súwret). Elektrometrdiń 
joqarǵı bólimine metall shar ornatılǵan bolıp, oǵan metall sterjen 
bekkemlengen. Metall sterjenniń ekinshi ushına aylana alatuǵın halda 
strelka ornatılǵan. Zaryadlanǵan tayaqsha metall sharǵa tiygizilse, 
tayaqshadaǵı zaryadlar sharǵa, onnan metall sterjenge hám strelkaǵa 
ótedi. Sterjen hám strelka birdey belgide zaryadlanǵanlıqtan olar bir-
birinen iyterilip qashadı hám strelka belgili múyeshke awadı.
88-súwret. 
89-súwret.
Usınday tájiriybeni islep kóreyik. Eki elektrometrdi alıp, olardıń 
birewin zaryadlayıq. Sońınan olardıń sharların metall sızǵısh arqalı 
bir-birine tiygizeyik. Sonda 2-elektrometr srelkasınıń da ashılǵanın 
kóremiz. Demek, metall sterjen arqalı 1-elektrometrden 2-elektrometrge 
zaryadlar aǵıp ótedi eken. Tájiriybeni metall sterjen ornına plastmassa 
sterjen qoyıp tákirarlayıq. 2-elektrometr strelkası ornında qaladı. 
Demek, plastmassa sterjen arqalı zaryadlar aǵıwı baqlanbaydı eken.
Tájiriybeden tómendegi áhmiyetli juwmaqtı shıǵaramız.
Zatlar elektr ótkiziw qábiletine qarap, 
ótkizgishlerge
hám 
ótkizbeytuǵınlarǵa 
bólinedi. Barlıq metallar, duz hám kislotalardıń 

---

122
suwdaǵı eritpeleri ótkizgishlerge kiredi. Elektr ótkermeytuǵın zat hám 
deneler 
dielektrikler
dep te ataladı. Dielektrik zatlarǵa shiyshe, rezina, 
plastmassa, hawa, taza distillengen suw kiredi. Dielektrik zatlardan 
jasalǵan denelerge 
izolyatorlar
delinedi.
Elektr zaryadlarınıń bir tárepke tártipli qozǵalısına
elektr toǵı 
delinedi.
Zaryadlanǵan bóleksheler bir tárepke qozǵala alıwı ushın olar 
erkin hárekette bolıwı kerek. Joqarıda aytılǵanınday, atomnıń 
sırtqı qabıǵında jaylasqan elektronlar qońsı atomlar tásirinde atomlar 
aralıǵına ótip