ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

43-TEMA
DENELERDIŃ ELEKTRLENIWI
Elektrdi úyreniw ápiwayı tájiriybelerdi ótkeriwden baslanǵan. 
Sonday tájiriybeni ótkerip kóreyik. Stol ústine qayshı menen maydalap 
qırqılǵan qaǵaz bóleklerin shashıp qoyayıq. Plastmassadan jasalǵan 
taraqtı alıp onı jaqsılap tazalap, keptireyik. Sońınan maysız qurǵaq 
shashımızdı tarayıq hám qaǵaz bóleklerine jaqınlastırayıq. Sonda
 
qaǵaz
 
bólekleriniń taraqqa tartılıp jabısqanlıǵın kóremiz (83-súwret).

---

119
Dál usınday qubılıstı sharikli ruchkanı júnnen 
jasalǵan buyımǵa súykep qaǵaz bóleklerin, 
basqa jeńil predmetlerge hám hátte jińishke 
suw aǵımına tásir etetuǵının baqlaw múmkin 
(84-súwret).
83-súwret.
1 
2 
3
84-súwret.
Shokolad oralǵan shıtırlaq metall qaǵazdı 2 sm keńlikte kesip 
onı qálemge orap cilindr jasayıq. Sońınan onıń ushınan tesip jip 
járdeminde ildirip qoyayıq. Shiyshe tayaqshanı shayıǵa súykep ildirip 
qoyǵan cilindrge jaqınlastırsaq ol tayaqshaǵa tartıladı hám tayaqshaǵa 
tiygennen keyin onnan iyteriledi! Ekinshi bir jipke ildirilgen cilindrge 
júnge súykelgen yantar tayaqshanı jaqınlastırayıq. Cilindr yantar 
tayaqshaǵa tartılıp oǵan tiygennen keyin onnan iyteriledi (85-súwret). 
Bularǵa sebep cilindrler tayaqshalarǵa tiygennen soń elekterlenip qalıwı 
bolıp tabıladı.
85-súwret.
Endi cilindrlerge tayaqshanıń ornın almastırıp jaqınlastırayıq. 
Cilindr lerdiń jáne tayaqshalarǵa tartılǵanlıǵın baqlaw múmkin.
Tájiriybelerden tómendegi juwmaqlardı shıǵaramız:
1. Elektrlengen deneler basqa elektrlenbegen denelerdi, mısalı, 
mayda qaǵaz bóleklerin, shashtıń túklerin ózine tartadı.
2. Elektrlengen birdey tayaqshalardan zaryad alǵan deneler bir-
birinen iyteriledi. Shiyshe hám yantar tayaqshalardan zaryad alǵan 
deneler bir-birine tartıladı.

---

120
Demek, shayıǵa súykelgen shiyshe tayaqshada bir túrdegi elektr 
zaryadları, júnge súykelgen yantar tayaqshada ekinshi túrdegi elektr 
zaryadları boladı eken.
Francuz alımı Sh. Dyufe hám amerikalı alım B. Franklin 
usınısına muwapıq birinshi túrdegi zaryadtı shártli túrde