Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

p.f.n professor

Rashidov Komron Kamoliddinovich

TerDU 2-bosqich magistranti

Maktab yoshidagi bolalarda jismoniy tarbiya jarayonining asosiy maqsadi asta-sekin oʼquvchilarni jismoniy kamolot darajasiga erishtirish. Ushbu jarayonda ijodiy mehnatga hayotga, va Vatan mudofasiga tayyorlashni hamda sogʼlom turmush tarzi jismoniy madaniyati sohibiga aylantirishni nazarda tutadi.

Maktab oʼquvchilari bilan tashkil qilinadigan jismoniy tarbiya umumiy va xususiy vazifalarni hal

qiladi

Jt-Umumiy vazifalar – bilim berish, jisman tarbiyalash va sogʼlom-lashtirishdan iborat jarayonlar boʼlib, xususiylariga jismoniy tarbiyadan Davlat taʼlim standarti dasturidagi oʼrta maxsus umumiy davlat jismoniy tarbiya taʼlimi vazifalarini hal qilish vazifalari kiradi

Izoh: DTS da jismoniy tarbiyaga oid minimal talablar berilgan, bular dars soatidan tortib, qonun qoidalarigacha

Jt- Xususiy vazifalarga:

1. 
   Maktab oʼquvchilar organizmining sogʼlik darajasini mustahkamlash, morfo-funksional rivojlantirish, chiniqtirish tarbiya va odobli qilish;
   

2. 
   Harxil turdagi mehnat faoliyatiga hozirlik uchun yoshga doir JS ni rivojlantirish
   

3. 
   Hayotiy faoliyat davomida kerakli harakat koʼnikma va malakalarini rivojlantirish keying o’rinda kerak bo’lishi kutilgan JS va HM bilan qurollantirish;
   

4. 
   oʼquvchilarga umumiy oʼrta taʼlim minimal meʼyorida jismoniy madaniyatga oid yangi nazariy jismoniy bilimlarni dasturga qarab berish berish va ularni yildan yilga takomillashtirib borish
   

5. 
   oʼquvchilarni jismoniy mashqlar bilan muntazam shugʼullanishga zamin yaratish va unga ushbu qiziqish-odatni shakllantirish;
   

6. 
   oʼquvchilarni jismoniy madaniyat sohasida faol shaxs qilib tarbiyalash.
   

7. 
   maʼnaviy-ma’rifiy tarbiyaning tarkibiy elementlari axloqiy, ruhiy, estetik, mehnat tarbiyasi bilan hamohang qilib bog’lash, urf-odat qadriyatlarimizga oid vazifalari bilan birgalikda ularning jisman va ruhan o’sishini inoibatga olish. Ta’limning ayrim bosqichlariga aniqliklar kiritish orqali qator vazifalar hal qilinadi.
   

Maktab yoshidagilarning quyidagi 3 guruhi uchun taʼlim tarbiya ishlari tashkil etiladi.

Maktab oʼquvchilarining 6-7, 10-11 yoshdagi davrda (1-4 sinflar) organizmi tabiiy rivojlanishda boʼlib, uning garmonik rivojlanishini yoʼlga qoʼyish uchun eng qulay davr hisoblanadi.

Markaziy nerv tizimidagi boshqarish funktsiyasini harakat - tayanch apparati faoliyati ishi, yurak-tomir, nafas olish organlari ishini yanada rivojlantirishga eʼtibor qaratiladi, qomatni toʼgʼri tutish, tashqi koʼrinish ustida ishlash muhim ahamiyat kasb etadi10. Bu bilan birga ushbu jarayonga shaxsiy gigiena qoidalariga oid bilimlar qoʼshib berilishi bilan tarbiya madaniyatini shakllantirish yoʼlga qoʼyiladi.

Oʼquvchilarning 12-15 yoshdagi (5-9 sinfdagi)lik davrida jismoniy mashqlar oʼsayotgan yosh organizmga samarali taʼsir koʼrsatadi. Shu nuqtai nazardan ham bu davr jismoniy sifatlarning rivojlanishiga qulay imkoniyatlar davri deb ham aytiladi.

Jismoniy tarbiya jarayonining jismoniy bilimlar berish vazifasi-hayotda uchraydigan harakat malakalarini ratsional texnika-sini, gimnastika, yengil atletika, sport oʼyinlari, velosipedda yurish va boshqa sport turlari, sport taktikasiga oid boshlangʼich nazariy tushunchalarni berishdan iborat. Bu yoshdagilarda asosan “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus testining talab-lari va normalarini topshirishga tayyorlash yoʼlga qoʼyiladi . Jismoniy mashqlar bilan shugʼullanish natijasida sport mahoratini oshayotganligini, jismoniy madaniyatni jamiyatdagi roli va mohiyatini tushuntirish yoʼlga qoʼyiladi. Vaqt o’tishi bilan bilan tashkilotchilik qobiliyati takomillashtiri boriladi. Musobaqa qonun-qoidalari puxta malaka bilan oʼzlashtiriladi, hakamlik ko’nikmasi malakaga aylanadi, rivojlantiriladi, chiniqtirish maqsadida tabiatning sogʼlomlash-tiruvchi kuchlaridan foydalanishga oʼrgatiladi.

16-18 yoshdagi umumtaʼlim maktabi, akademik litseylari va oʼquv texnikum kollejlarining

oʼquvchilari organizmi yoshi ulgʼaygan sari kuchayadi. Jismoniy tarbiya jarayoni buni yanada

10. 
    Sh.Xonkeldiev Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish mashg’ulotlari” Farg’ona 2011 8-b
    

275
kuchaytirishga xizmat qiladi. Jismoniy mashqlar bilan regulyar shugʼullanish taʼlim tizimining shu yoshdagi aʼzolarini ish qobiliyatini yaxshilash, asosiy harakat faoliyatlari uchun chidamlilik zahiralarini oshirish, oʼz tanasini boshqara olish, kuch, tezkorlik, chaqqonlik va boshqa har tomonlama jismonan garmonik tarbiya alomatlarini chuqurlashtirishga eʼtibor qaratiladi11.

Organizm tabiiy oʼsib borar ekan, uning funktsional imkoniyatlarini oshib borishi ham muqarrar. Oldin egallangan harakat malakalari zahirasi bazasida yangi, keyin egallanishi lozim boʼlgan harakat malakalari uchun poidevor yaratiladi. Bu yoshdagilarda ularning jismoniy madaniyat sohasidagi bilimlarini boyitish, sport treni-rovkasi asoslari, sportchini oʼz-oʼzini nazorat qilishi qoidalariga oʼrgatish maqsadga muvofiq boʼladi. Shunday ekan maktab oʼquvchilari xususan 5-7 sinf oʼquvchilarining jismoniy tarbiya va sportning maʼlum bir turiga yoʼnaltirilishini nazoratga olish lozim.

ADABIYOTRLAR:

1. 
   Sh.Xonkeldiev Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish mashg’ulotlari” Farg’ona 2011 8-b;
   
2. 
   Matveyev L.P. “Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi” 1975 y 114 b.
   

3. 
   Salomov R.S. “Sport mashg’ulotlarining nazariy asoslari” Toshkent 2005 yil;
   

4. 
   Olimov M.S. “O’rta masofaga yuguruvchi sportchi talabalarni musobaqalarga tayyorlash uslubiyati” 34-49 bet, Toshkent 2011yil;