Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

Bo„ylama eshelonlash
havo kemalarini gorizontal tekislik (eshelonlar 
bo‗yicha) da xavfsiz eng kam masofaga surishdan iborat. VUQ bo‗yicha 
uchishlarda havo kemalarini bo‗ylama eshelonlash uchun quyidagi eng kam 
oraliqlar belgilangan: bir xil balandlikda, bir yo‗nalishda uchayotganda - kami-
da 2 km; boshqa havo kemalari band qilgan balandlikni kesib o‗tayotganda te-
zlik 300 km/soat gacha bo‗lsa - kamida 2 km va undan yuqori tezlikda - kami-
da 5 km. 
Uchishlarni AQUQ va maxsus VUQ bo‗yicha, uzluksiz radiolokatsiya 
nazoratisiz bajarayotganda vaqt bo‗yicha eng kam oraliqlar belgilangan: havo 
trassasini kesishuvchi yo‗nalishlar bilan bir eshelonda kesib o‗tayotganda - 
kamida 1,5 min; boshqa havo kemalari bilan bir yo‗nalishda, bir eshelonda ket-
ayotgan va ularning ko‗tarilish va qo‗nish zaxirasidagi eshelonni kesib 
o‗tayotgan havo kemalari uchun - kamida 10 min; qo‗nishga kirish sxemasi 
bo‗yicha manevr qilayotganda - kamida 3 min. 
Yonlama eshelonlash bir xil balandlikda, parallal yo‗nalishlarda uchayot-
gan havo kemalarining orasida xavfsiz masofa belgilashga mo‗ljallangan. VUQ 
bo‗yicha bir xil balandlikda yonlama eshelonlashning eng kam oraliqlari 
quyidagicha: oldinda uchayotgan havo kemasini aylanib uchayotganda o‗ng 
tarafdan va aerodrom doirasi bo‗yicha uchayotganda tashqaridan kamida 500 
m;
MHY da pastki eshelondan ham pastda parallel havo trassalarida ajratib 
qo‗yilgan marshrutlarda uchayotganda - kami bilan 5 km. AQUQ bo‗yicha, 
uzluksiz radiolokatsiya nazorati ostida uchayotganda yonlama eshelonlashning 
eng kam oraliqlari quyidagicha: parallel havo trassalari o‗qlari orasi kami bilan 
50 km; havo kemalari uzoqlashganda-kami bilan 10 km. AQUQ bo‗yicha 
uchishda uzluksiz radiolokasiya nazorati bo‗lmasa, yonlama eshelonlash 
taqiqlanadi, parallel havo trassalarining o‗qlari orasidagi masofa kami bilan 
100 km. 

---

Havo trassalari va trassadan tashqari yo‗nalishlarda uchish meteorologik 
sharoitlarga qarab AQUQ, VUQ yoki maxsus VUQ bo‗yicha berilgan baland-
likda (eshelonda) va trassaning tayinlangan kengligi oralig‗ida bajariladi. VUQ 
va AQUQ bo‗yicha uchishlar uchun bir vaqtning o‗zida bir xil eshelon tayin-
lash mumkin emas. 
Aerodrom atrofida uchish qoidalari muayyan aerodrom uchun tayinlangan 
va dispetcher aytib turadigan yo‗nalish (sxema) lar va marshrutlar bo‗yicha
uchishni bajarishdan iborat. Buning uchun aerodrom atrofida uchish doirasi 
belgilanadi, uning balandligi aerodrom sathiga, mahalliy sharoitlarga, havo 
kemasining turi va xavfsiz uchish balandligiga qarab aniqlanadi. Ko‗tarilish va 
qo‗nishda eng kam vaqt oralisi quyidagicha belgilangan: bitta SUQM dan 
uchishda-kami bilan 45 s; parallel va o‗qlari orasidagi masofa 1000 m va undan 
yuqori bo‗lgan SUQM dan uchganda-kami bilan 30 s.
Yonilsining aeronavigatsiya zaxirasini aniqlash qoidalari talab qilishicha, 
har bir havo kemasida, ko‗tarilishdan to qo‗nguniga qadar uchishni bajarishga 
zarur hisobiy yonilsidan tashqari aeronavigatsiya zaxirasi (ANZ) ham bo‗lishi 
kerak.
U kutilmagan vaziyatlar: qarshidan esadigan shamolning esishi kucha-
yishiga, uchish yo‗nalishidan majburiy og‗ishga va havo kemasini zaxira aero-
drom sari yo‗naltirishga mo‗ljallanadi. 
ANZ ning miqdorini yerda va havoda sarf qilish o‗rtacha me‘yorlariga 
qarab hisoblanadi. U havo kemasi qo‗nish aerodromidan (qaror qabul qilish 
balandligi yonidan boshlab) zaxira aerodromgacha uchishni ta‗minlashi kerak. 
Hamma holatlarda ANZ samolyotlarning kami bilan 1 soat, vertolyotlarning-30 
min, Arktika va Antarktidaning markaziy basseynida uchayotgan havo kema-
larining 2 soat uchishiga yetish kerak.