Z madraximova k. Ishonqulova ekologiya va atrof-muhit

 
Bilimni tekshirish uchun savol va topshiriqlar: 
1.
 
Ekologiya fanining rivojlanish bosqichlarini aytib bering. 
2.
 
Ekologiya fanining bo„limlarini sanab bering. 
3.
 
Ekologiyada qanday uslublardan foydalaniladi? 
4.
 
Ekologik omillar tirik organizmga qanday ta‟sir ko„rsatadi? 
5.
 
Ekologik omillarning tasnifini sanab bering. 

---

24 
2-mavzu. BIOSFERA
Ma‘lumki, tabiat va inson ortasida munosabatlar rivojlana borgan, buning 
natijasida tabiat va uning turli yo‘nalishdagi fanlarining kelib chiqqan. Biosfera 
ta‘limotini 
rivojlanishida 
Aristotelning 
xizmatlaru 
beqiyos. 
Aristotel
mulohazalarini o‘z kuzatuvlari va tajribalari asosida bayon etgan. U Yer va Oyni 
yumaloq shakldaligini tan olgan holda, ularning harakatlanishini inkor etgan. 
Yurtimizda faoliyat olib borgan Al Xorazmiy, Forobiy, Abu Rayhon 
Beruniy, Ibn Sino, Umar Xayyom, Mirzo Ulug'bek, Bobur Mirzo kabi 
olimlarimizning ishlarini dunyo ilm olami tan olgan.
XV asr boshlarida Markaziy Osiyoda astronomiya misli ko‘rilmagan 
cho'qqiga chiqdi. Bu yerda Samarqandning yosh hukmdori - Ulug'bek (1394-1449) 
o‘z ishlari bilan tanildi. Yulduzli osmon ma'rifatli hukmdor uchun tabiatning eng 
buyuk kitobi bo'lgan va u Samarqandda astronomik rasadxona qurdirgan. 
Samarqandlik olimlar bu yerda 30 yil ishladilar. Ushbu kuzatuv davomida uzoq 
Saturnning 30 yillik aylanish davri bilan aniqlandi. Ularning ishlarining yakuni 
«Yangi Ko‘rogoniy jadvali‖ asari hisoblanadi.. Unda 1018 yulduzning 
koordinatalarini o'z ichiga olgan va to'liqligi hamda aniqligi bilan uzoq vaqt 
davomida dunyodagi eng aniqlaridan bo'lgan. 
Tabiatni o'rganish borasida Leonardo da Vinchi, Galiley, Kopernik, M.V. 
Lomonosov, J.L. Byuffon, J.B. Lamark, A. Gumbold, Ch. Darvin, V.V. 
Dokuchayev, V.I. Vernadskiylarning ishlarini alohida ta‘kidlash lozim. 
Vatandoshlarimiz Qori Niyoziy, Habib Abdullayev, Tesha Zohidov, Ahror 
Muzaffarov, Qodir Zokirov kabi olimlarning tabiatshunoslikka qo‘shgan xizmati 
beqiyosdir.
Tabiatshunos olim J.B. Lamark (1744-1829) birinchi marta «Biosfera» 
atamasini fanga kiritib, uning asl ma'nosini hayot tarqalgan joy va Yer yuzasida 
bo'layotgan jarayonlarga tirik organizmlar ta'siri, deb ifodalaydi. Avstriyalik 
geolog olim E. Zyuss 1875-yili Lamarkdan keyin «Biosfera» terminini ikkinchi 
bora fanga kiritadi va Yerda tarqalgan maxsus qobiq deb izoh beradi.

---

25