|
Q u vn oq d a q iq alar
B olalar tom onidan aqliy va jism oniy topshiriqlarning har jihatdan
to ‘g‘ri bajarilishi ulam i charchashdan saqlaydi. Ayniqsa, boshlang‘ich
sin f o ‘quvchilari buni ham isha nazar-e’tiborda tutishlari lozim. Chunki 7
yoshdagi bolalar o ‘zlarining anatom ik-fiziologik xususiyatlariga k o ‘ra
tez o ‘sadilar. U larda m uskullar tizim i hali b o ‘sh va notekis rivojlangan
holda bo‘lib, y irik m uskullar (quyi qism lar va yelka kamari), kichik
m uskullarga (m asalan, panja m uskullariga) qaraganda tezroq rivojlanadi.
B u yoshd agi bolalarni, ayniqsa gavdaning k o‘p vaqt bir vaziyatda
bo‘lishi yoki b ir xil harakatlam i bajarish tezda charchashga olib keladi.
Bolalarning k o ‘p vaqt harakatsiz o 'tirish, organizm ning quyi qismlarida,
qorinda qon yurishm ay qolishiga, bosh m iyaning esa qon bilan to 'la
ta’m inlanm asligiga sabab bo'ladi.
Bu esa o ‘z navbatida nerv
xujayralarining hayotiy faoliyatiga shikast yetkazadi, natijada bolaning
diqqati ham beqarorlashadi. Bundan tashqari boia ko ‘p vaqt bir joyda
qimirlam ay o ‘tirganda, uning beli toliqadi, ruchkani ko‘p vaqt qo ‘lda
tutganidan barm oqlari qotib qoladi. O qibatda bola charchaydi, uning ish
qobiliyati susayadi. U tez-tez darsdan chalg‘iydigan, diqqatsiz va
parishonxotir b o ‘lib qoladi, o ‘quv m ateriallarini o'zlashtira olmaydi.
Aqliy va jism o n iy yuklanishni m ohirona almashtirib turish o ‘qituv-
chilarning ayniqsa quyi sin f o ‘qituvchilarining ish faoliyatida m uhim
o ‘rin tutadi.
Q uvnoq
daqiqalar — bu
um um ta’lim
darslari
jaray o n id a
o'tkaziladigan jism oniy m ashqlardir. T o ‘g ‘ri va o ‘z vaqtida o ‘tkaziIgan
quvnoq daqiqalar bolalam ing c h a rc h o g in i y o ‘qotadi, u lam ing diqqatini
va faolligini oshiradi, dem ak, o ‘quv materiallarini
o 'z la sh tirish
saviyasini oshiradi. Bolalar organizm iga ijobiy ta ’siri ham kuchayadi.
O lim lam ing ko‘rsatishicha, birinchi sin f o ‘quvchilari 15-20 daqiqa
davom ida diqqat bilan o ‘tirishlari
m um kin ekan.
35
daqiqali
m ashg‘ulotdan keyin ularda ish qobiliyati keskin susayadi. D ars paytida
k o ‘rish va eshitish organlari, tana, ayniqsa orqa kurak qism i m uskullari
(chunki bu qism uzoq vaqt statik holatda b o‘ladi), q o ‘l barm oqlari
k o ‘proq jism oniy yuklanishni oladi.
C harchashning boshlang‘ich holatida m arkaziy asab tizim ini
q o ‘zg ‘atuvchi jarayonida o‘quvchilar xulqi tez o ‘zgaradi: o ‘qu v faoliya-
tidan chetlashadilar, o'qituvchining tushuntirishini e ’tib orsizlik bilan
tinglaydilar, gaplashadilar, o 'rin larid a n turib yuradilar va h.k.
M ana shunday holatda 2-3 ta jism oniy m ashqlam i to ‘g ‘ri tanlash
va o ‘quvchilar bilan bajarish charchashni bartaraf etadi, u larning ishlash
qobiliyatini oshiradi.
Q uvnoq
daqiqalar oddiy,
m urakkab
koordinatsiyani
talab
etm aydigan 2-3 ta yoki 4 ta m ashqlar m ajm uasidan iborat b o ‘lib, ular
q o'llar, tana, bosh, oyoq uchun moMjalIangandir. M u skullam ing katta
qismini qam rab oladigan va asosan statik kuchlanishni y o 'q o tad ig an ,
nafas
olishni
faollashtiradigan,
qon
va
limfa
aylanishlarini
kuchaytiradigan mashqlar m ajm uasi tanlab olinadi va ishlab chiqiladi.
Q uvnoq daqiqalami ham m a darslarda o ‘tkazish zarur. 0 ‘quv
faoliyatining turiga qarab m ashqlar o ‘tirgan yoki turgan ho lda bajariladi.
1-2 daqiqa davom etadigan 3-4 m ashqlarning har biri 3-4 m arta
takrorlanadi. Bu mashqlar m ajm uasini tanlash va tuzilishi q uy idagicha
bo'lishi mumkin: 1-mashq qoMIami harakatlantiradigan holda turlicha
dastlabki holatlardan cho‘zilish, kerishish, to ‘g ‘ri qom at his qilish
mumkin;
2-m ashq tanani o ‘nga, chapga burish, oldînga va orqaga engashish;
3-mashq oyoqlam i bukish va to ‘g ‘ri[ash, oyoqlam i bukib k o 'tarish ,
partada o ‘tirgan holatda turish va dastlabki holatga qaytish; 4-m ashq esa
tinchlantiruvchi va oddiy m ashqlardir. M ashqlar aniq, to ‘g ‘ri, chiroyli,
nafas olish ritm iga mos bajarilishi zarur.
U m um ta’lim darslari jara y o n id a quvnoq daqiqalar o'tkazish
bo‘y ich a am aliyot bir qancha boy tajribalarga ega. Uni o ‘tkazish
m etodikasi ham turlichadir.
Tajribalar ko‘rsatishicha,
quvnoq daqiqalarni
darsga putur
yetkazm asdan o ‘tkazish m um kin ekan. Masalan, 15-20 daqiqa davom ida
o ‘quvchilar o ‘tilgan m ateriallarni takrorlash, uy vazifasini tekshirish
bilan m ashg‘ul bo‘ladilar, s o ‘n g ra o ‘qituvchi dastlabki yangi mavzuni
yozadi. B u oldindan kelishilgan b o ‘yicha quvnoq daqiqani o ‘tkazish
uchun signaldir, y a’ni o ‘qituvchi doskaga yangi mavzuni yozishni
boshlashi bilan oldindan tayyorlangan navbatchi bola sin f oldida turib 3-
4 ta o ‘rganilgan mashqlarni ham m a bilan birga bajaradi.
Ikkinchi guruh o ‘qituvchilar tajribasi bo'yicha, ayrim she’r va
ashulalar ohangiga mos ravishda bolalarning qo 'li, oyoq, bosh va
tanalarini
harakatlantiradilar.
Bunda
o ‘qituvchi
bolalarning
charchaganini sezib oldindan tanish b o ig a n she’r yoki ashulaning
nom ini aytadi, shunda ham m a bolalar j o ‘r boMishib, turli harakatlar
bilan shu she’r yoki ashulani ayta boshlashadi.
Uchinchi guruh o ‘qituvchilarining tajribalari esa m usiqa ohanglari
ostida o ‘tkazishni afzal k o ‘radilar. Bunda raqs elem entlari ritmik
gim nastika m ashqlaridan iborat b o 'lad i.
O xirgi yillarda televizor orqali quvnoq daqiqalarni o ‘tkazishning
yangi-yangi metodlari ko‘rsatib borilmoqda, bundan o ‘qituvchilar ijobiy
foydalanishlari mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
