Z h e k is t o n r e s p u b L ik a s I

---

O  

Z H E K IS T O N   R E S P U B L IK A S I 

O L IY   VA 0 ‘RTA  M A X S U S  T A ’L IM  V A Z IR L IG I

K .M ahkam djonov,  L.Inozemseva, 

F.N urm atov, L.R ustaniov

SPORT BAYRAMLARINI TASHKIL 

QILISH VA 0 ‘TKAZISH 

METODIKASI

( d a r s lik )

Toshkent

«IQTISOD-M OLIYA»

2008

---

T a q riz c h ila r: 

f.d., professor,  M .E . Xaydarov;

p.f.n., professor F.X o‘jayev

P ro fe sso r: 

K.M ahkam djonov umumiy tahriri ostida

Ushbu  darslik  kichkintoy  bolalar,  boshlang‘ich  sin f  o'quvchilari  hamda 

um um ta’lim  maktablari  bilan  jism oniy  sog‘lom)ashtirish  tadbirlari  va  sport 

bayram larini  tashkil  qilish  va  o (tkazish  metodikasi  kursi  bayon  etilgan  bo‘lib 

bo'lajak  boshlangich  sin f o‘qituvchilariga,  bog‘cha tarbiyachilariga m o‘ljallangan. 

K itobda  bolalar  faoliyatini  kuchaytirish,  xushchaqchaqlik,  yuzlarida  tabassum, 

m ashg‘ulotlarga bo‘lgan qiziqish v a  boshqa fazilatlarni tarbiyalash ko‘zda tutilgan.

Bu  darslikdan  0 0 ‘YU  professor-o‘qituvchilari,  um um ta’lim  maktab  o ‘qi- 

tuvchilari,  akademik litsey,  kasb-hunar  kollej  o'qituvchilari  unumli  foydalanishlari 

m um kin.

Bilim sohasi: 

100000 -  Ta’lim

T a ’Iim sohasi: 

140000 -  0 ‘qituvchilar

Bakalavriat yo‘nalishi: 

5141900 -  Jismoniy tarbiya va jism oniy madaniyat

ISBN 978-9943-13-067-8

©  «IQ TISO D -M O LIY A »,  2008 

О  K .M ahkam djonov, L.Inozem seva, 

F.N urm atov,  L.R ustam ov, 2008

---

R espublikam izda  ijtim oiy-iqtisodiy,  siyosiy,  m a’naviy  v a  m adaniy 

sohalarda am alga oshirüayotgan islohotlar ta ’limni  va kadrlar tayyorlash 

tizimini  tubdan  yangilash  va  rivojlantirishni  talab  etadi.  Shu  boisdan 

ta ’lim  tizim ini  zamon talablari  darajasida  va erishilgan tajribalar asosida 

rivojlantirish  orqali o ‘sib  kelayotgan y o sh   avlodni jam iyat  hayotida  faol 

ishtiriok  etadigan,  har  tomonlama  yetu k  v a  yuksak  m a’naviyatli,  kom il 

insonlar  etib  tarbiyalash  davlatim izning  ustuvor  y o ‘naiishlaridan  hisob- 

lanadi.

K adrlar  tayyorlash  Milliy  dastu riga  muvofíq  ham da  o ‘sib 

kelayotgan  yosh  avlodning  jism o n iy   va  m a’naviy  salom atligini 

shakllantirishning,  sog‘lom  turm ush  tarziga  intilish  va  sportga  m ehr- 

muhabbatni  singdirishning  g ‘oyat  m uhim   sharti  sifatida  bolalar 

om m aviy  sporti  rivojlantirilishini  ta ’m iniash  m aqsadida  0 ‘zbekiston 

bolalar  sportini  rivojlantirish  ja m g ‘arm asi  tashkil  etilishi  davlatim iz 

tomonidan  respublika  aholisining  salom atligi  to ‘g‘risida  g ‘am xo‘rlik 

qilishdir.  Shu  borada  m am lakatim izda  ta ’lim  tizim ini  ta ’m inlaydigan 

yosh  avlodni  tarbiyalab  voyaga  yetkazish  uchun  turli  tadbirlam i 

o ‘tkazish  ko‘zda tutilishi  lozim. O 'q u v c h ila rn i jism oniy jihatdan  nazariy 

bilim lar  bilan  qurollantirish,  ulam i  bu  boradagi  jism oniy  harakat 

ko'nikm a  va  malakalar  bilan  oshno  qilish,  mazkur  fanning  asosiy 

vazifalaridir.  0 ‘quvchilar  sog‘lig ‘ini 

yaxshilash,  ulam i  jism on iy  

rivojlantirish,  bolalarga  jism oniy  chiniqish  va  sport  bo ‘yich a  bilim  

berish  m aktabdagi  jismoniy  tarbiya  darslarida,  sinfdan  va  m aktabdan 

tashqari  m ashg‘ulotlarda  amalga  oshiriladi.  Bu  vazifalam i  bajarish, 

bolalar  so g ‘lig‘ini  asrash,  ularni  h ar to m onlam a  garmonik  rivojlantirish, 

barkam ol  avlodni  tarbiyalashni  eng  kichik  yoshdan  boshlab  uzluksiz 

ta ’lim tizim i  asosidaboshlang‘ich sinflararo davom  etilishi  lozim.

O lim lam ing  ko'rsatishicha,  bo la  m aktabga  kelguncha  80  % 

harakatda  b o ‘lar  ekan.  Lekin  m aktabga  kelganda  uning  harakatlari 

keskin  kam ayadi.  3-4  soat,  balki  5-6  soatlab  darsda  o ‘tirishi,  m aktabda 

oigan  o ‘quv  vazifalarini  uyida  bajarishi,  televizor k o‘rishi  va  b oshqalar 

bolalar harakatsizligini  borgan sari osh irib  bormoqda.

T a ’lim  muassasalarida  o ‘tkazilayotgan  doim iy  haftada  2  soatli 

jism oniy  tarbiya  darslari  o ‘q uvchilam ing  hañali  harakatga  b o ‘lgan 

ehtiyojlariga  ham da  ulam ing  jism o n iy   tayyorgarligini  ta ’m inlashga 

javob  bera  olmaydi.  Bu  vazifalam i  am alga  oshirish  uchun  sinfdan 

tashqari  olib  boriladigan  jism oniy  tarbiya  ishlarini,  sport  to ‘garak

---

ishiarini,  targ‘ibot  ishlarini  ham da  jismoniy  tarbiya  va  sport  bo‘yicha 

bilim   berishni  yaxshilash  va  jonlashtirish  lozim.  Ayniqsa,  jismoniy 

m ashqlar  bilan  m ustaqil  sh u g ‘ul!anish  malakalarini  oshirish,  uning 

zaruriyati  va qiymatini  to ‘g ‘ri  tushuntirish  ham zarur,  kerakli  mashqlarni 

tanlab  majmua  tuzlsh  qobiliyatini  shakllantirish  kerak.  Bolalarning 

harakat  faolligini  oshirishda  kun  tartibida  o ‘tkaziladigan  sog'lom lash- 

tirish  tadbirlari,  ayniqsa  om m aviy  sport  bayram lari,  musobaqalari 

yetakchi  rol o ‘ynaydi.

Zam on  talabini  hisobga  oigan  holda  ham m a  fanlar  bo'yicha 

m aktab dasturlari  o 'zgardi,  shu jum ladan jism oniy tarbiya bo ‘yicha  ham, 

0

‘quvchilar  oldida  yuqori  darajali  talablar  qo'yilgan.  Bu  dastur 

talablarga javob  berish  m aqsadida o ‘quvchilar bilim ga ega  bo ‘lish  uchun 

m aktabda  va  uyda  o ‘quv  ishlari  bilan  shug‘ullanadilar.  Albatta,  bunday 

k a tta a q liy   yuklam a  ishini  bajarish  uchun  baquvvat  v ajism on an  sogMom 

b o ‘lish  kerak.  Sir  em aski,  so g 'lo m   bola  ham m a  vazifalarni  yuqori 

darajada sifatli  bajaradi,  u  iroda,  intiluvchan qiziqishga ega b o ‘ladi.

Baxosiz  dori-darm onlardan  biri  -   bu  jism oniy  mashqlardir.  Bu 

to ‘grida  Abu  Ali  Ibn  Sino  birinchi  bo;lib  ilmiy  asoslab  “Badantarbiya 

bilan  m untazam  shug‘ullanib  borgan  odam  uchun  dori-darm onga  zaru- 

riyat qolm aydi” degan.

Yuqorida  qayd  etilgan  talab  va  vazifalarni  am alga  oshirish 

o ‘qituvchilar  zim m asiga  tushadi.  Agarda  boshlang‘ich  sinflarda  1- 

sinfdan  boshlab  jism oniy  tarbiya  darslarini  m utaxassis  o ‘tkazayotgan 

b o ‘lsa,  bolalar  jism oniy  tayyorgarlik  holati  yaxshi  bo‘ladi.  Aksincha, 

jism oniy  tarbiya  m utaxassisligiga.  ega  boMmagan  boshlang‘ich  sinf 

o ‘qituvchilari  jism oniy  tarbiya  m ashg‘ulotlarini  olib  borsalar,  amaliyot 

ko‘rsatishicha,  o ‘quvchilar  jism oniy  tayyorgarligi  ju d a   past  b o lad i. 

0 ‘qituvchilarim iz  yetishm aydi.  Boshlang‘ich  sin f  jism oniy  tarbiya 

o ‘qituvchilarin¡  hech  qaysi  Universitet  yoki  pedagogika  institutlari 

tayyorlam aydi.  Kollejlarni  bitirgan  boshlang‘ich  sin f  o ‘qituvchilari 

yetarli  darajada  bu  fan  bo‘y icha  bilimga  ega  bo‘la  olm aydilar.  Shu 

boradan,  ular  o ‘tkazayotgan  jism oniy  tarbiya  darslarining  sifati  zamon 

talabiga javob  bera  olm aydi.  D em ak,  o'quvchilar jism oniy  tayyorgarligi 

ham  past.  Bu  yoshdagi  o ‘quvchilar  -   oltin  yosh  deyiladi.  Chunki  ular 

m urakkab  harakatlarni  yengil  o ‘zlashtira  oladigan  yosh  davri  b o iad i. 

Shuning  uchun  ko‘p  sport  turlari  bo‘yicha  bolalarni  5-7  yoshdan  sport 

m aktablariga qabul  qiladi.

Shu  sababdan,  eng  avvalo  bolalarning  “Salom atlik”  poydevorini 

eng  kichik  yoshdan  ko‘rishni  boshlash  kerak.  “ Salom atlik”ning

---

omillaridan  biri jism oniy  tayyorgarliglni  va rivojlanish  ko‘rsatkichIarini 

hamda organizm ning funksional  o ‘zlashtirishlarini  aniqlashdir.

A holining  “ Salomat”ligi  ko‘p  om illardan  iborat.  0 ‘zbekiston 

Respublikasining  iqtisodiy  siyosat  davrida,  eng  avvalo,  respublikaning 

iqlim  sharoit  va  etnik  sharoitlarini  hisobga  oigan  holda jism oniy  tarbiya 

tizimining tarkibini  ilmiy  asoslash lozim.

Ikkinchi  tom ondan  “Salomatlik”ning  asosiy  omili  jism oniy 

tayyorgarlikdir.  Bu  m asala  bo‘yicha  am aliyot  katta  tajribaga  ega.  U lar 

turli  m ashqlam i  bajarish  natijalarini  yaxshilash,  harakat  k o ‘nikm a  va 

malakalarini 

shakllantirish, 

harakat 

faolligini 

oshirish, 

harakat 

texnikasini  o'rgatish,  sifatini  ko‘tarish  va  jism on iy   harakat  sifatlarini 

tarbiyalashga y o ‘naltirilgan.

Afsuski,  hozirgi  davrdagi  jism oniy  tarb iy a  m utaxassislariga 

yetishm ovchilik,  boshlang‘ich  m aktablarda  m oddiy  bazalam ing  to ‘la 

javob  beradigan  darajada  emasligi  bolalam ing  jism oniy  tayyorgarligi, 

jism oniy sifatlarining rivojlanishiga katta to ‘sqinlik qilmoqda.

Qadim  zam ondan  o ‘yin  odam  hayotining  zarur  qismi  hisoblangan, 

chunki  u  yoqimli  jism oniy  yuklamani  yetarli  darajada  beradi,  m unosa- 

batda  boMish  talablarini  qoniqtiradi,  tarbiyalaydi  ham da  tashqarida 

m a’lumot  olish  imkoniyatini  yaratadi,  shu ju m la d an   ham   k o ‘ngilochar, 

dam olish holatini  va kayfiyatni yaxshilaydi.

Ham m a  davr  pedagoglarining  ko‘rsatib  o ‘tishicha,  o ‘yin  bolalarda 

shodlik,  quvonch,  tabassum ni  ta ’m inlaydi,  bolan in g  ko ‘ngli  shakllani- 

shiga,  ochilishiga  ijobiy  ta ’sir  etadi,  bolalar jism o n iy   kuchini  va  qobi- 

liyatlarini  rivojlantiradi.

Um uman  o ‘yin  o ‘g ‘il  va  qiz  bolalarni  nim a  uchun  o ‘ziga  tortadi? 

Eng  avvalo  o ‘yin  holatini  har  doim   o ‘zgarib   turishi  va  harakat 

jarayonining  qiziqligi  bilan,  to ‘satdan  kelib   chiqadigan  holatdan 

mustaqil  chiqib  ketish,  o ‘z  kuchini  o ‘z   tezkorligini,  kuch  va 

chidamliligini  ko‘rsatish,  o ‘rtoqlari  bilan  ham koriikda  bo‘lishni  m aqsad 

qilib  qo‘yishi  va  boshqalar.  Hatto  o'tkazilad ig an   harakatli  o ‘yin  nom i­

ning  o ‘zi  bolalarda  ijobiy  tabassum,  kayfiyat,  yoqim li  hayajonlanishni 

olib  kelishga  ko‘m aklashadi.  Harakatli  o ‘y in lar  nafaqat  kichkintoy 

bolalarga  balki  kattalarga  ham  ju d a   yoqadi.  U lar  ham   sevinch  bilan  

o ‘ynaydilar.  Shuning  uchun  0 ‘zbekiston  pedagogikasi  bolalar  o ‘yinini 

rivojlantirishga  katta  ahamiyat  beradi.  H arakatli  o ‘yinlar  jism o n iy  

tarbiya dasturiga  kiritilgan, jism oniy  tarb iya  m ash g ‘ulotlarida ju d a  k atta 

o ‘rin  egallaydi,  o ‘tkaziladi  ham da  bolalar  ku n   tartibiga  kiritiladi  v a 

mustaqil  bajariladi.  Harakatli  o ‘yinlar bo‘y ich a  m usobaqalar o 'tkaziladi.

---