Z h e k is t o n r e s p u b L ik a s I

Kun  tartibida  o ‘tk azilad igan  s o g ‘lom lash tirish   ta d b ir la r in i ta sh k il 

q ilish   v a   o 4tk a z is h   m e to d ik a s i

O 'zbekiston  Respublikasi  m ustaqillik  davrida  bolalar  jism oniy 

tarbiyasiga  va  bolalar  sportiga  katta  e’tibor  berilm oqda:  “Jismoniy 

tarbiya  va  sport  to ‘g ‘risida”gi  I-qonun,  “SogMom  avlod  uchun”  - 

Prezident  farmoni  “0 ‘zbekiston  Respublikasida  futbolni  rivojlantirish”- 

V azirlar  M ahkamasining  qarori  v a  shu  kabilar  biz,  jism o niy  tarbiya  va 

sport m utaxassislariga kuch-quvvat,  iroda, intilish  beradi.

B u  davlat  direktiv  hujjatlarini  amalga  oshirish  uchun  biz  butun 

dili-jonim iz  bilan  ham  nazariy,  ham   amaliy  bilim lam i  yuqori  darajada 

berishga 

intilamiz, 

o ‘quvchilam ing 

salom atligini 

mustahkam lash 

y o ‘llarini  qidiramiz,  bolajonlarda  jism oniy  tarbiya  v a  sportga  bo'lgan 

qiziqishni  uyg‘otish  ulami  sogMom,  jism onan  b aqu vv at  qilib  kamolga 

yetkazish  bizning  burchim izga  tushadi.  Jism oniy  tayyorgarlik 

va 

“Salom atlik”  poydevorini  eng  kichik  yoshdan  qurishni  boshlash  kerak. 

Bu yoshdagi  bolalarda  harakat,  k o ‘nikma  va m alakalarining shakllanishi 

shiddatli  bo ‘ladi.  Ulam ing  bo‘yi  va  muskul  kuchlari  ortadi,  harakat 

koordinatsiyalari 

yaxshilanadi. 

Harakat 

am plitudasini, 

tezligini, 

y o ‘nalishini, 

ritmini 

va 

ifodaliligini 

ajrata 

b ilish  

ko‘nikmasi 

takomillashadi,  harakatini  tahlil  qilish  qobiliyati  m a ’lum   fazalarga 

ajratilgan  holda  rivojlanadi.  0 ‘z-o ‘zini  nazorat  etish  va  o ‘zining  hamda 

o ‘rtoq!arining  harakatlarini  baholash  qobiliyatlari  rivojlanadi.  Bola 

harakat  natijalari  bajarish  sifatiga  bog'liqligini  tushunadi,  yaxshi 

natijalarga erishish uchun  harakat qiladi.

---

B oshlang‘ich  ta ’lim  m aktablarida  bolalar  faoliyatining  asosiy 

boMimlaridan  birini  jism oniy  tarbiya  bo‘yicha  olib  boriladigan  ishlar 

tashkil  etadi.  B u  ish  o ‘qituvchilar  tom onidan  hamda  vrach  va  boshqa 

m utaxassislar (m usiqa rahbariari  va boshqalar) qatnashgan  holda maxsus 

dastur b o ‘yicha am alga oshirildi.

Jism oniy  tarbiyaning  maqsadi  bolalarni  har  tom onlama  garmonik 

rivojlangan,  jism onan  baquvvat,  hayotga,  mehnatga,  vatanni  himoya 

qilishga tayyor qilib voyaga, kam olga yetkazishdir.

M aktab  yoshidagi  o ‘quvchilarni  tarbiyalash  vazifalari  O 'zbekiston 

R espublikasi jism oniy  tarbiya  tizim ining  maqsad  va  vazifalaridan  kelib 

chiqib  3-ta  asosiy  a)  sogMomlashtirish,  b)  ta ’limiy,  v)  tarbiyaviy 

guruhlarga boMinadi.

B olaning  sogMigMni  aks  ettiruvchi  k o ‘rsatkichlaridan  biri  tana 

boMimlarining  o ‘zaro  nisbatining  to ‘g‘riligidir:  yoshi  o ‘sishi  bilan 

ogMrligi,  bo‘yi  va  ko‘krak  qafasining  aylanasi  proporsional  o ‘zgarishi 

lozim.

O xirgi  yillarda  jism oniy  tarbiya  va  sportga  katta  e’tibor  berilishi 

tufayli  bolalar  uchun  hamma  shart-sharoitlar  yaratilm oqda:  sport 

m ajm uasi, 

alohida 

stadionlar, 

sport 

zallari, 

havzalar, 

tennis 

m aydonchalari  va  boshqalar,  sport  anjomlari  va  uskunalar.  Shunday 

boMsa  ham ,  olib  borilgan  ilmiy  tadqiqot  ishlarining  tahlili  maktab 

yoshidagi 

bolalam ing  jism oniy 

rivojlanishi  va  tayyorgarligining 

pastligini, 

d astur  talablariga  yetarlicha  javob  bera  olmasligini 

ta ’kidlaydi.  E ng  kichik  yoshdan  boshlab  harakatsizlik  oshib  bormoqda. 

B uning  asosiy  sababi  maktabgacha tarbiya  muassasalarida,  boshlang‘ich 

sinflarda  jism oniy  tarbiya  m asalalari  yuqori  darajaga  ko ‘tarilmagan. 

B og‘ch a  tarbiyachilari  hamda  boshlang‘ich  sin f o‘qituvchilarining  bu 

m asala  b o ‘yicha  nazariy  va  am aliy  bilimi  yetarli  darajada  emas. 

Jism oniy  tarbiyaning  hamma  shakllari  am alga  oshirilmaydi,  bajarilsa 

ham yetarli  darajada emas.

Jism oniy 

tarbiya 

m ashg‘ulotidan 

tashqari 

m untazam 

kun 

tartibidagi  sogMomlashtirish  tadbirlari  qat’iy  tartibda  olib  borilishi 

lozim.

---

Ularga 

birinchi 

navbatda 

m ash g‘ulotgacha 

o ‘tkaziladigan 

gimnastika,  katta  tanaffuslarda  o ‘tkaziladígan  o ‘yinlar,  um um ta’lim  

darslarida  o ‘tkaziladigan  “Quvnoq  daqiqalar”,  mustaqil  jism o niy 

mashqlar  kiradi  va  kuni  uzaytirilgan  guruhlarda  sport  soatlari.  B ular 

albatta 

bolalarda 

harakat 

faolligini 

nisbatan 

oshiradi. 

T a ’lim  

muassasalari  kun  tartibida  olib  boriladigan  jism oniy  tarbiya  ishlariga 

“M ashg‘ulotgacha  gim nastika”,  y a’ni  1-dars  boshlanishidan  oldin 

o ‘tkaziladigan  gim nastika;  um um ta’lim  dars jara y o n id a olib  boriladigan 

“Quvnoq 

daqiqalar” ; 

“Uzaytirilgan 

tanaffuslarda 

o'tkaziladigan 

harakatli o ‘yinlar”;  kuni  uzaytirilgan guruhlarda “ Sport soatlari” kiradi.

M ashg‘ulotgacha 

gimnastika 

-  

har 

kuni 

birinchi 

dars 

boshlanishidan  oldin  o ‘tkaziladigan  jism oniy  mashqlardir.  M a’lum ki, 

maktabga  bolalarning  b a’zi  birlari  oldinroq  kelsa,  boshqalari  gim nastika 

boshlanish  paytiga  yetib  keladilar.  0 ‘quv chilam ing  ba’zi  birlari 

maktabga  kelgunga  qadar o ‘ynab,  yugurishga  ulgurgan  b o ‘lsa,  ba’zilari 

kechikmaslik  uchun  shoshilib  kelishadi,  ayrim lari  shoshilmasdan,  lanj 

holatda keladilar va hali  uyquda bo‘ladilar.

Demak,  dars  boshlanishidan  oldin  ham m a  o'quvchilam ing  holati, 

diqqati  har  xil  b o ‘ladi.  Shuning  uchun  “M ashg 'u lo tg ach a gim nastika”ni 

o ‘tkaz¡shdan  m aqsad  hamma  bolalar  diqqatini  aqliy  m ehnatga  (darsga) 

jalb   etishdir,  y a ’ni 

birini  tinchlantirish  b o ‘lsa,  boshqasini 

esa 

uyg‘otishdir.  A na  shuning  uchun  o ‘tkaziladÍgan  m ashg‘ulotgacha 

gimnastika  ayni  m uddaodir.  M axsus  tanlab  olingan  m ashqlar  bolalam i

---

tinchlantiradi,  ulardagi  hayajonlanish  holatini  bosadi,  bolalarni  tetik- 

lashtiradi.

M ashg‘ulotgacha  gim nastika  mashqlar  kompleksini  tuzishda 

o ‘quvchilar  kiyim ini  iflos  qilmaslikni  hisobga  olish  kerak,  chunki  ular 

maktab  form asida  m ashq  bajaradilar.  Tanlangan  m ashqlar  tanish  va 

oddiy bo‘lishlari  kerak.

M ashg‘ulotgacha o ‘tkaziladigan gim nastikaning har bir majmuasi:

-  muskul va yurak -  tom ir tizimiga har tom onlam a ta ’sir ko‘rsatish;

-  o ‘quvchilam ing qaddi qomatiga ijobiy  ta ’sir k o ‘rsatish;

-  jism oniy yuklanishning uzviyligi;

-  m ashqlarning o ‘quvchilarga tanish  bo‘lish¡  va yengil bajarilishi;

-  em otsional  holatini  oshirish;

-  o'tkazish jo y in in g  talabga javob berishini taqozo etadi.

Darsdan  oldin  bajariladigan  m ashg‘ulotgacha  gimnastikaning

ahamiyati  va  uning  qiym ati  ju d a  katta:  dars  m ateriallarini  to ‘g ‘ri  va 

yaxshi  o ‘zlashtirishiga im koniyat yaratadi  ham da o ‘quvchilam i em otsio­

nal  holatini,  kayfiyatini  k o ‘taradi.  Shuning  uchun  ulam i  har  bir  shahar, 

turnan va qishloq  m aktablarida tashkil  qilish ham da o ‘tkazish shart.

M aktab,  akadem ik  litsey,  kasb-hunar  kolleji  m a’muriyati  va 

jism oniy  tarbiya  o ‘qituvchilari  bu  tadbirlarni  yaxshilab  yo‘lga  q o‘yish 

uchun  o ‘qituvchilar  jam oasi,  o ‘quvchilar  aktivi  va  ota-onalar  bilan 

birgalikda tayyorgarlik  ishini olib borish kerak.

Albatta, bu  m asala o'quvchilar hayotiga kirib  borishi  uchun  uni  har 

bir  ta’lim  m uassasalar,  pedagogik jam oasida jiddiyroq  m uhokam a  qilib 

chiqish  kerak  va  direktor  buyrug‘iga  binoan  bu  tadbirni  muntazam 

tashkil  qilish  va  o ‘tkazish  lozim,  chunki  bu  holda  o ‘quvchilam ing 

intizomi  yaxshilanib,  bu  muhim  tadbirga  butun  pedagogik  jam oasi 

safarbar qilinadi.

R espublikam izning  iqlim   sharoitini  hisobga  olib,  muassasa 

m aydonchasiga  qum   -   shag‘al  yotqizib  shibbalash  va  atrofíga  daraxtlar 

o ‘tkazilsa  yoki  y o m g ‘irdan  saqlaydigan  va  issiq  kunlarda  salqin 

beradigan soyabonlar nur ustiga a ’lo nur bo‘ladi.

Jismoniy 

tarb iy a 

o ‘qituvchisi  darsdan  oldin  o ‘tkaziladigan 

gim nastika  m ashqlarini  samarali  olib  borishi  uchun  eng  faol  o ‘quvchilar 

hamda  eng  yaxshi  sportchilardan  o ‘ziga  yordam chilam i  tayyorlashlari 

lozim.

M ashg‘ulotgacha 

gim nastika 

m ashqlarini 

o ‘tkazuvchilarni 

tayyorlashdagi  eng  yaxshi  usul  seminar  o ‘tkazishdir.  Seminarda 

quyidagi  shartlarga am al  qilish kerak:

---

1.  Har  bir  yoshdagi  o ‘quvchilarning jam oatchi  instruktorlari  bilan 

mashqlar majm uasini  alohida-alohida o ‘rganish;

2.  H ar  bir  mashqni  nomini  aytib,  uning  qanday  bajarilishini 

o ‘quvchilarga  k o ‘rsatib,  ularga  m ashqni  bajarib  k o‘rishni  taklif 

qilish, 

mashqning 

ta ’sirini 

tushuntirib, 

bajarishda 

yo ‘l 

qo‘yiladigan xatolam i eslatib o ‘tish;

3.  Instruktorlarga 

ham m a 

m ashqlam i 

belgilangan 

tartibda 

bajartirib,  har bir harakat  va holatlar to ‘x tab -to ‘xtab,  ulam i  aniq 

ijro etish;

4.  Harakatlarni  aniq  bajara  olm agan  o ‘q u vch ilarg a  shu  harakatni 

puxta o ‘rganib olgunlariga qadar harakatlarni  takrorlash;

5.  Jismoniy  tarbiya  o‘qituvchisi  va  sin f rahbarlari  dars jarayonida 

m ashqlar  m ajm uasini  o ‘rgatayotgan  p aytlarida  o ‘quvchilami 

jamoatchi 

instruktorlik 

talablarini 

t o ‘g ‘ri 

bajarishlariga 

ko'm aklashishlari lozim.

0 ‘quvchilarga  m ashqlar  majmuasini  jism o n iy   tarbiya  darslarida 

o ‘rgatiladi.  Shuningdek,  bu  m ajm ua  chiroyli  yozilib,  k o ‘zga  ko‘rinarli 

jo yga  osib  q o ‘yilishi  lozim.  0 ‘quvchilar  bu  m ajm uani  uyda  o ‘zlari 

m ustaqil ravishda takrorlaydilar.

K o‘pchilik 

m aktablarning 

tajribasiga 

asosan, 

o ‘quvchilarda 

darsdan  oldin  o ‘tkazi!adigan  gim nastikaga  h av as  u y g ‘otish  uchun 

sinflararo  m usobaqa  tashkil  etilib,  maxsus  salom atlik  burchagi  tuzish, 

unga  natijalam i  yozib  borish  shart.  Buning  u ch u n   eng   faol  o ‘quvchi- 

lardan  hakamlar tanlanib,  ular  har b ir  sinfda  m ashqlam i  bajarishi,  xulqi, 

faolliklarini  baholaydilar.  0 ‘quvchilarning  uyushqoqligi  ko‘p  jihatdan 

ular bilan olib borilgan tayyorgarlik ishlarga bog‘liq  b o ‘ladi.

Tanlab  olingan  m ashqlar  majmuasini  bajarish  u chun   har  bir  sinfga 

m aydonda  alohida  doim iy  joyni  ajratib  qo ‘yish  lozim .  Gim nastika 

mashqlari  musiqa bilan  o ‘tkazilsa,  yanada yaxshi  boMadi.  Darsdan oldin 

o ‘tkaziladigan  “M ashg‘ulotgacha  gim nastika”  m ashqlar  majmuasini 

boshlang‘ich  sinflarda  7-8  daqiqa  davom   etadi.  H ar  bir  m ashqlar 

majmuasi  o ‘quvchilarga  b ir  hafta  davom ida  bajarilishi  mumkin. 

0 ‘quvchi!arda 

m ashqlam i 

bajarishga 

bo‘lgan 

havasni 

oshirish 

maqsadida  har  2-3  kundan  keyin  m ashqlar  m ajm uasining  biror qismini 

o ‘zgartirib turish lozim.

Jismoniy  m ashqlar  majmuasini  jism oniy  tarb iy a  o ‘qituvchisi  o ‘zi 

ishlab  chiqadi.  Keyinchalik  esa  bu  ishni  jam o atch i  instruktor  yoki 

sportchi  tashabbuskor  iqtidorli  o ‘quvchilarga to p sh irish   m umkin,  albatta 

jism oniy  tarbiya  o ‘qituvchisining  nazorati  asosida.  Jism oniy  m ashqlar

---

majmuasi  asosiy  m uskullarga  ta ’sir  etadigan  qilib  tuzilishi  m aqsadga 

muvoflqdir.

D arsdan  oldin  o ‘tkaziladigan  gimnastikaning  asosiy  mazmuni 

buyum larsiz  o lib   boriladigan  oddiy  umumrivojlantiruvchi  m ashqlar 

tashkil  qiladi.  H am m a  o ‘quvchilarni  bir  m aydonga  joylashtirish 

imkoniga  ega  b o ‘lgan  m uassasalar  ham m a  yoshdagi  o ‘quvchilar  bilan 

bir  jo y d a  o ‘tkazadiIar.  Agar  bunday  imkoniyatlar  yo‘q  bo‘lsa,  unda 

guruhlarga  b o 'lin ib ,  imkoniyati  bor joylarda  har  guruhlar  bilan  alohida 

o ‘tkaziladi.  Shu jum ladan boshlang‘ich  sinflar  bilan.  U larh am   t-sinflar,

2-sinflar,  3-sinflar,  4-sinflar  alohida juñlang an  holda o ‘tishlari  mumkin. 

Uoji  b o ‘lsa  1-2-sinf  o'quvchilari  va  3-4-sinf  o ‘quvchilari  alohida  olib 

boriladi  yoki  1-4-sinf  o ‘quvchilari  bilan  bir  jo y d a  o ‘tkaziladi.  Agarda 

pedagogik  va  m etodik  nuqtayi  nazardan ham da  gigiyena  va  sanitariyaga 

n oya  qilgan  holda  to ‘g ‘ri  tashkil  qilib  o ‘tkazüsa,  o ‘quv  ishiga  faqat 

ijobiy  ta’sir  etadi.  Lekin  bu  tadbir  yil  davom ida  muntazam  uzluksiz olib 

borilishi shart.

B u  unutilm aydigan  zarur  so g ‘lomlashtirish  tadbiridir.  Bunga  katta 

m as’uliyat  va  e ’tibo r  bilan qarash  lozim,  chunki  um um ta’lim darslarida, 

ayniqsa  birinchi  soatda  m ateriallam i  o'zlashtirishga  k o ‘maklashadi. 

M ashg‘u lotgacha  gim nastikani  butun  maktab  o ‘quvchilari  bilan  yoki 

alohida sinflar bilan  o ‘tkazish mumkin.

M ashg‘u lotgacha gim nastika  m aktab kiyim ida o ‘tkaziladi,  shuning 

uchun  kiyim lar  iflos  boMmaydigan,  bajarish  qiyin  bo'lm agan  m ashqlar 

tanlanadi.  B ulardan  tashqari,  m ashqlam i  tanlashda bolalam i  yoshi, jinsi 

hisobga  olinadi.  M asalan,  oyoqlarni  oldinga  ko‘tarish,  qiz  bolalar  sport 

formasida  boMmaganligi  tufayli  bajarishga  uyaladilar  yoki  qoMlarga 

tayanib  yotgan  holda  qo‘!lami  bukib  yozish  mashqlari.  Bu  mashqlarni 

bajarishda toza va chiroyli kiyim lar iflos bo'lishi  mumkin.

M ashg‘u lotgacha  gimnastika  turgan  joyida  yurish,  nafas  olish  va 

to‘g ‘ri  qom atga  keltiruvchi  mashqlardan,  shu  jum ladan,  nisbatan 

organizm ga kam   tasir etadigan m ashqlardan  iborat boMadi.