‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

6-§. Xan saltanatining zaiflashuvi va ommaviy harakatlar
Xan saltanatining zaiflashuvi. 
U-Di podsholigining oxiri va 
vafotidan so'ng saltanat asta-sekin zaiflasha boshlagart. Behisob 
urushlar. qo'shim cha soliq va majburiyatlarning barcha og'irligi 
dehqonlar, qullar va melinatkash ommaning yelkasiga tushgan edi. 
Ayniqsa, jon boshi so lig i oddiy xalq orasida dahshatli voqealar- 
ni keltirib chiqargan. Qashshoqlar jo n solig'i miqdorini kamayti- 
rish uchun yosh bolalari, keksa ota, ona. buvi va buvalarini o ‘ldira 
boshlaydilar. Bu davrda qullar ham qattiq asoratga solingan. O g'ir 
ahvoldan mamlakat larzaga kelib qo'zg'olonlar boshlanish xavfi 
tug’ilgan.
M.av. 1 asrning ikkinchi yarmida podsholikda ahvol shunday 
yomonlashganki, bundan podsho va hukmdor tabaqa vakillari 
dahshatga tushganlar. Ular ahvolni yaxshilash uchun mehnatkash 
aholiga va qullarga yon berib turli islohotlar o'tkazishga majbur 
boiganlar. Bu jihatdan Dun Chjun-shu va Van Man islohotlari 
diqqatga sazovordir. Islohotchi Dun Chjun-shu katta yer egalarini 
qoralagan. Tuz va temirga nisbatan davlatning yakka hokimligini 
bekor qilishni taklif etgan. Yana u qullikni bekor qilishni, soliqlar- 
ni, harbiy va ortiqcha mehnat majburiyatlarini kamaytirishni talab 
etgan. Milodiy 8-yildagi qo'zg'olon natijasida hokimiyat tepasiga 
kelgan Van Man ham bir qancha islohotlar bilan may donga chiqqan.
317

---

Uning taklifiga ko'ra, yirik yer egalariga qarashli yerlar mu- 
sodara qilinib “podsho yeri” deb e'lon qilingan. Yerlar qayta 
taqsimlangan yer va qullarni sotish va sotib olish to'xtatilgan. U 
qullarni “shaxsiy qaram kishilar" deb atashni buyurgan. Bu Xitoy­
da qulchilikni bekor qilish bo‘yicha birinehi qadam edi. Van Man 
narx-navo, savdoni tartibga solish va soliqlarni kamaytirish haqida 
ham yaxshi fikrlar bildirgan. Ammo Dun Chjun-shu va Van Man 
islohotlari aslzodalarning qarshiligiga uchrab amalga oshmagan.