Qadimgi Xitoyning diniy e’tiqodlari.
Qadimgi Xitoyda diniy
e'tiqodning shakllanishi ibtidoiy davrlarga borib taqaladi. Shan-In
davridagi diniy e'tiqodlar ibtidoiy din shakllaridan kelib chiqqan.
Qadimgi xitovliklar Quyosh. Oy, osmon, osmon jismlari, sayyora
va yulduzlarga topingan. Shu bilan birga ular tabiat va tabiat hodisa-
lari, daraxtlarga sig‘inib tog‘ va daryolami ulug'iaganlar. Odamlar
ana shu ulug‘langan narsalarga e'tiqod qilgan. Xitoyliklar e'tiqodi-
ga ko‘ra, har bir narsa va hodisaning alohida xudolari bo’lgan. Bu
xudolar alohida nomlar bilan atalgan. Ularda Oliy xudo Di bo'lib. u
odamlarga qurg‘oqchilik, suv toshqinlari yuborgan yoki baxt ulash-
gan.
Afsonalarning birida aytilishicha, Nyuy Va degan xudo odamni
loydan yaratgan ekan. Xitoylarning diniy afsonalarida tabiiy ofat-
lar, odamlami bu ofatlardan qutqaruvchi qahramonlar haqida hi-
koya qilinadi.
Qadimgi xitoyliklar o ig a n ajdodlari ruhlariga ham e'tiqod qil
gan. Bu fanda
aniinizm
deyiladi. Tog'-toshlar, o‘simlik, daraxt-
lar, osmon jism lari va har xil buyumlarga sig‘inish esa
fetishizm
deyiladi. Ayni paytda ular hayvon va turli jonivorlarga ham sig‘in-
ganlar. Bu esa
totemizm
deb ataladi. M.av.
Ill—II
asrlarda Xitoyga
Hindistondan O 'rta Osiyo orqali budda dini kirib kelgan va yoyil-
gan. Shunday qilib, Xitoyda diniy e'tiqod xilma-xil shaklda b o iib ,
uzoq vaqtgacha saqlanib qolgan. Qadimgi xitoyliklar juda qadim
zamondan boshlab o'zlariga xos yuksak madaniyat yaratib, jahon
madaniyati xazinasiga ulkan hissa qo'shganlar.
8-§. Xunnlar davlati
Xunnlar davlatining geografik o‘rni, tabiati va aholisi.
Qa
dim zamonlarda Markaziy Osiyoning katta qismi va unga tutash
325
b o ig a n joylarda ko'chmanchi xunn qabilalari yashagan. Xunnlar
mamlakati to g ia r. yassi to g iar, tekisliklar va bepoyon choilardan
iboratedi. Bujoylarning iqlimi xilma-xil b o iib yozi jaziram a issiq.
qishi esa qahraton sovuq b o ig an . Markaziy Osiyoning bu qismida
qishda tez-tez qor bo'ronlari, yozda esa qum bo'ronlari b o iib tu-
rardi. Xunnlar mamlakatidagi tog' oralaridan kam suvli soylar oqib
chiqib, c h o ila r ichidayo'qolib ketadi. Bu o ik an in g shimoliy qismi
tayga o'rm onlariga yaqin b o ig a n i uchun o'sim liklar va hayvonot
dunyosi boy edi. Janubiy va janubi-g’arbiy qismi sahro, c h o i va
dashtlardan iborat boig an lig i uchun hayvonot va o'sim lik dunyosi
kam bag'alroq bo ig an . Xunnlar mamlakati temir, mis, kurnush.
qo‘rg‘oshin va oltin konlariga boy b o ig an . Ammo bu o ik a d a be
poyon yaylovlar m o i edi.
Xunnlar yashagan Markaziy Osiyo Xitoyga chegaradosh b o iib ,
qadimdan boshlab bu yerda juda ko'p ko'chmanchi qabilalar yasha
gan. Bu ko'chmanchi qabilalarning katta qismini xunn qabilalari
tashkil etgan. Xunnlar Markaziy Osiyoning tubjoy aholisi b o iib ,
ularning ajdodlari tosh asridan beri shu verlarda istiqomat qilganlar.
M. av.
ITI--II
mingyilliklarda xunnlarning ajdodlari ovchilik, ilk de-
hqonchilik va chorvachilik bilan shug'ullanib tirikchilik o ‘tkazgan.
M.av. I mingyillikning birinchi yarmidan boshlab aholining asosiy
qismi ko ‘chmanchi chorvador b o ig an . Mashhur xitoy tarixchisi
Sim Syanning m aium otlariga qaraganda. xunnlar Markaziy Osiy-
oning katta qismini egallagan. Ular yerga va aravalarga o'rnatilgan
о ‘tovlarda yashagan lar. H aryer-har yerda qishlov uchun qishloqlari
b o ig an . Xunnlar yilqichilikka alohida e'tibor berganlar. Qaverda
o4, suv va yaylov k o 'p b o isa , o'sha joylarda qoramol podalari,
qo'y-echki suruvlari va ot-tuya uyurlari bilan yaylovdan-yaylovga
ko'chib yurganlar. Tinchlik va osoyishtalik paytlari esa ular yuye-
chji, dunxi, usun, ayniqsa xitoyliklar bilan qizg'in savdo-sotiq ish-
larini olib borganlar. Ular Xitoy madaniyatidan bahramand boigan.
Xunnlar janjun. dunxi, yuechji kabi qabilalar bilan muttasil urusli
olib borib, ularni o ‘zlariga itoat ettirganlar. Xitoyliklar bilan ham
tez-tez urush qilib, ularning shahar va qishloqlarini talab, yondirib,
ko‘p o ija va asirlar olib vatanlariga qaytganlar.
326
Do'stlaringiz bilan baham: |